SanteLOGie

Schoonheid als levensverlenging

Waar vind je troost in, nee, dat is te zielig: waar word je door opgepept? Ik heb dat met weelderig groen, met robuuste bloei, zoals van een oergezonde, volwassen rododendron, met de aanblik van lekkere dikke baby’s, kleine jonge hondjes, aapjes en varkentjes, borden met smakelijk opgemaakte gerechten, sommige schilderijen en foto’s.

En vooral: architectuur. De vroege Frank Lloyd Wright, Alvar Aalto, Oscar Niemeyer, veel van Peutz, enkele uitingen van de Italiaanse architectuur tussen de oorlogen (nooit het woord ‘fascisme’ in verband brengen met deze gevoelens) maar vooral: Rietveld.

Rare woorden als ‘oogstrelend’ komen in de buurt, maar ik zou het liever houden op een combinatie van fascinatie en drogering, veel anders kan ik er ook niet van maken. Het gevoel dat je naar iets kijkt dat je gezondheid verbetert en je leven verlengt en je onderwijl is een soort roes brengt.

Al een tijdje loop ik rond met het idee over dat verschijnsel eens een stukje te schrijven, maar er zijn dingen die me tegenhielden en nog houden: mijn feitelijk onvermogen om gevoelens onder woorden te brengen, vooral: de vrees de betovering te verbreken.

Ik lees veel Italiaans, ik heb het al eens eerder gezegd; Italiaans is een taal die ik mezelf aangeleerd heb door tv te kijken, kranten te lezen, eenvoudigweg te beginnen aan boeken, heel af en toe (veel te weinig) met mensen te spreken voor wie Italiaans de moedertaal is. Ik had daarbij als basis de taal van mijn vader, het Friulano, een dialect van het Latijn, een taal die door veel Italianen wordt omschreven als ‘nogal Duits klinkend’, maar dat beslist niet is. Ik spreek die taal ook niet echt, ken er hoogstens wat uitdrukkingen uit, en flink veel vloeken. Ik kan het wel lezen, maar tegenwoordig moeilijker dan het Italiaans van Florence en Dante: modern Italiaans.

Sinds enige tijd lees ik Italiaans of ik Nederlands of Engels lees, al moet er nog één raadsel worden opgelost: hoe komt het dat het ene boek vlot wegleest en het andere wat moeizamer? Voorbeeld van het ene: Baudolino van Umberto Eco, het andere: veel werk van Sandro Veronesi – die laatste is de enige Italiaanse schrijver die ik wel eens ontmoet heb.

Van Alberto Moravia (1907-1990) had ik tot nu toe maar een paar boeken gelezen, Il Disprezzo (De Verachting) en Il Conformista; enkele maanden geleden drong zich steeds vaker het idee op: van die man moet ik eens wat meer lezen. De keuze was moeilijk: Moravia heeft een oeuvre nagelaten van een onvoorstelbare omvang. Niet alles is gemakkelijk verkrijgbaar, maar uiteindelijk viel de keuze op La Noia (De Verveling), Gli Indifferenti (De Onverschilligen) l‘Uomo Chi Guarda (De Man Die Kijkt) en La Via Interiore (Het Innerlijke Leven). Op de een of andere manier kwamen de titels me voor als ‘bij elkaar horend’, al zijn de boeken ook geschreven ergens tussen 1920 en 1965.

Begonnen ben ik bij La Noia – inderdaad, de verveling, maar dat woord heeft ook een bijbetekenis: ergernis. Ik ben nog niet erg ver: een schilder, zoon van rijke ouders, verveelt zich, zijn schilderijen bevallen hem niet, hij besluit weer bij zijn rijke moeder in te trekken, maar komt nog diezelfde dag op dat besluit terug – verder ben ik nog niet. Maar ik zie wel de hele tijd het Rietveld-Schröderhuis voor me, terwijl ik lees.

En dat leest me toch lekker weg, ik geloof het soms bijna niet hoe langer ik zit te lezen, ik kan het boek nauwelijks wegleggen.

En ja, ik weet het, het komt ook door de sfeer van films uit die tijd (1960) van Michelangelo Antonioni (die ook boeken van Moravia verfilmde) door de sfeer van Rome waarvan veel opvallende moderne architectuur inderdaad gerekend kan worden tot de Nieuwe Zakelijkheid… Wanneer mij gevraagd wordt waar ik het liefst zou wonen, is steevast mijn antwoord: dat penthouse ergens langs de Tiber in Rome.

Dat komt er natuurlijk nu al helemaal niet meer van, en maar goed ook, want de gezondheidszorg in Italië laat eh, enigszins te wensen over. En vanaf dat penthouse zie je natuurlijk weinig weelderig bloeiende rododendrons.

Ik kom hier over een paar maanden, als alles gelezen is, uiteraard op terug.

De burgemeester-visserman

Als de maffiosi in je dorp, die je bitterste vijanden waren, ineens poeslief beginnen te doen, is het zaak goed op te letten. Burgemeester en voormalig visser Angelo Vassallo weet dat van het begin af aan, hij heeft het nog twaalf jaar kunnen uitstellen maar op 5 september 2010 hebben de maffiosi er kennelijk genoeg van dat er niks meer te verdienen valt onder het bewind van de-burgemeester-visserman; om diens bewind te beëindigen zijn zeven schoten voldoende.

De zeven schoten hoor je alleen maar. Het beeld van de film Il sindaco pescatore is dan al op zwart.

Vassallo was degene die er in 1998 al genoeg van had – van de algemene verloedering van zijn dorp Acciaroli en de aangrenzende zee aan de westkust van Italië, regio Campania waarvan Napels de hoofdstad is – vuilnis wordt in zee gestort, of ligt in bergen te slingeren in en rond het dorp, de zee is zo verpest dat er niets van betekenis meer gevangen wordt; dat is de directe aanleiding voor Vassallo om te zien naar ander werk: het moet anders en daarvoor moet hij burgemeester worden.

Als hij dat eenmaal is merkt hij pas hoe ver de verrotting al heeft toegeslagen. De gemeente-ambtenaren hebben al maanden geen salaris meer gehad, sommigen komen al helemaal niet meer opdagen of hangen maar wat rond; de gemeentesecretaris is zelfs de zetbaas van de rijke man in het dorp, die zich onbedreigd heer en meester voelt.

Vassallo wordt belaagd via zijn kinderen, die met foute vrienden omgaan en drugs gebruiken, waardoor de burgemeester zelf in opspraak wordt gebracht, maar hij houdt taai vol, al moet hij er het provinciebestuur voor uitdagen. Hij laat de louche nachttent sluiten waar drugs verkocht en gebruikt worden en onder luid gejuich een in de haven geduwde auto ophijsen. Hij vervangt de duidelijk omgekochte gemeentesecretaris door een oude vriend, een slimme, gepensioneerde advocaat.

De resultaten zijn te zien: het dorp wordt schoongehouden, de zee gaat er ook beter uitzien en uiteindelijk krijgen zee en strand van Acciaroli de vijf blauwe vlaggetjes van de milieubeweging, wegens uitzonderlijke reinheid, waardoor de toeristen toestromen en de mensen in het dorp op een nette manier in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

En dan, na twaalf jaar, heeft de plaatselijke maffia er kennelijk genoeg van. En raapt de boss van de plaatselijke clan ineens wèl zijn peukje op… Waarna die zeven schoten.

Sergio Castellitto, die de burgemeester-visserman speelt, doet dat buitengewoon natuurlijk en indringend. De echte Vassallo was dan wel een eenvoudige visser, maar hij had ook gestudeerd aan de universiteit, hoewel hij zijn studie niet had afgemaakt. Dat is geen gemakkelijk personage om vorm te geven voor een acteur, maar Castellitto doet dat op een hoogst natuurlijke manier. Hij is dan ook de beste acteur van de film waar de anderen – zijn vrouw, zijn kinderen, de maffiosi, het gemeentepersoneel voornamelijk een soort sprekende figuranten zijn.

Prachtige film in de befaamde Italiaanse filmtraditie. Op Netflix.

Een onverschrokken journalist

Al vele jaren is er een journalist in Italië die zwaar bewaakt wordt en elke nacht ergens anders slaapt: Roberto Saviano die in 2006 het boek ‘Gomorra’ liet verschijnen. Hij gaat sindsdien door met publiceren van de misstanden in en rond Napels.

Het is dezer dagen veertig jaar geleden dat een andere journalist, Giuseppe Fava, hoofdredacteur van het maandblad La Sicilia in Catania op Sicilië op straat werd doodgeschoten, wegens zijn onthullingen over de Catanese maffia; de burgemeester van de stad hield ook daarna vol dat er in Catania geen sprake was van maffia, en dat Fava was doodgeschoten omdat hij een relatie zou hebben met de vrouw van een hoge Piet in de stad. Bewijs: de maffia gebruikt bij zijn afrekeningen gewoonlijk een kalasjnikov, en Fava was gedood met vijf nekschoten uit een licht pistool.

In 2018 verscheen een film over deze zaak, getiteld Prima che la notte – Voor het nacht valt. Vermoedelijk staat die tekst op de briefjes die Giuseppe Fava (zeer overtuigend gespeeld door Patrizio Grifuni) voor zijn vertrek in de late avond verdeelt over de schrijfmachines van zijn collega’s op de redactie van La Sicilia die dan allang thuis zijn. Hij weet dan al dat hij geregeld geschaduwd wordt door de maffia en vermoed dat men nu met hem wil afrekenen. Hij rijdt de straat uit, ziet dat hij gevolgd wordt, stopt op de stoep rechts, de auto achter hem stopt ook, er stapt iemand uit met een pistool in de hand die lost vijf schoten door het open raam van Fava’s auto.

Fava weet op dat moment dat zijn doel, de onthulling van het bestaan van de Catanese maffia en wie in de stad aan de voet van de Etna daar allemaal bij betrokken  zijn, bereikt is: een ploeg carabinieri en een officier van Justitie uit Turijn hebben de zaak in handen gekregen en de kopstukken van die organisatie zijn opgepakt, dankzij de artikelen van Fava en zijn medewerkers in La Sicilia.

Maar Fava heeft natuurlijk wel zijn eigen doodvonnis getekend en hij weet ook dat hij avond niet zal overleven – ‘voor de nacht valt’. (Aangezien niemand meer wil investeren in zijn krant is die hoe dan ook ten dode opgeschreven. Er is nog altijd een dagblad La Sicilia, maar of dat de voortzetting is van Fava’s blad onttrekt zich aan mijn waarneming.)

De film vertelt dat verhaal, maar legt daarbij de nadruk op Fava’s karakter en dat van zijn medewerkers. Hij is een charismatische hoofdredacteur, een strakke organisator, die een groep jonge enthousiaste journalisten en fotografen weet te inspireren, met zijn onverschrokken optreden, met zijn toespraken op de redactie over het kwaad van de maffia en de taak van journalisten om het mechanisme daarvan met naam en toenaam bloot te leggen.

Een enkeling aarzelt, ook zijn eigen zoon vindt dat hij te driest te werk gaat. Maar Fava, die op dat moment een carrière achter de rug heeft als sportjournalist en toneelschrijver, zet zijn hele onbevreesde charisma in om ze te inspireren. Hij gaat persoonlijke confrontaties met vermoedelijke maffiakopstukken in Catania niet uit de weg, met name wanneer die proberen hem, onder meer door pogingen tot omkoping, op andere gedachten te brengen.

Het is een film die je, kort gezegd, bij de strot grijpt.

Hij is geregisseerd door Daniele Vicari. Aan het script werkte Claudio, de zoon van Giuseppe Fava, mee.

Te zien op Netflix.