SanteLOGie

Van prostaat naar pancreas (2)

De uitslag van de ‘biopt’ die genomen was uit de pancreas liet een kleine vier weken op zich wachten maar was van een onthutsende duidelijkheid: ‘kwaadaardige nieuwvorming op de kop van de pancreas’.

Vele jaren geleden had ik me al eens verdiept in dit specifieke onderwerp – mijn broer en mijn jongste zus waren overleden aan pancreaskanker – en ik wist dat dat geen gunstige ‘prognose’ had. Ik kreeg meteen een afspraak met een gespecialiseerde chirurg die me het eventueel te voeren beleid uitlegde. Het ging om een zeer kleine tumor, maar toch moest daarvoor de kop van de prostaat eraf, de twaalfvingerige darm weg en de galblaas (die ik al ruim dertig jaar niet meer heb), plus nog een stukje van de maag. Dat lijkt vooral veel op hogeschool-loodgieterij, maar enkele aspecten vielen mij bijzonder op: het betrof hier een zeer zware aanslag op je conditie, diverse complicaties waren niet uit te sluiten, waarvan enkele dodelijk, en de operatie vergde een narcose van 4 tot 6 uur.

Met name dat laatste trof mij zeer, omdat ik vrees dat mijn geheugen niet goed bestand is tegen narcose, en hoe langer die duurt hoe slechter het is.

En dan was dus de kwestie van de leeftijd: de operatie wordt maar zelden uitgevoerd bij iemand van bijna 87 jaar – hoewel een test inmiddels heeft uitgewezen dat mijn conditie, gezien mijn leeftijd, vrijwel helemaal in orde is.

Als de operatie slaagt, volgt een lange periode van revalidatie, en de kwaliteit van leven daarna moet nog even afgewacht worden.

Tegenover dat alles staat de mogelijkheid voor andere ingrepen die misschien niet werken: bestraling en chemo bijvoorbeeld.

En de mogelijkheid om in het geheel niets te doen. Ik heb nog nergens last van, maar dat gaat uiteraard wel gebeuren. Of zoals een van de artsen die ik besprak het formuleerde: zonder die tumor zou je nog de 95 jaar kunnen halen, maar die tumor zal je zeker voordien inhalen. Aan een prognose daarvan waagt niemand zich nog.

(En niemand durft te voorspellen dat in de tussentijd een harstilstand, een hartinfarct, een hersenbloeding, een ongelukkige val en een nog ongelukkiger verkeersongeval zullen uitblijven.)

Mijn huisarts adviseert een second opinion, hoewel de kwaadaardigheid van de tumor tamelijk onomstotelijk vaststaat. Komende weken heb ik nog enkele gesprekken, onder meer met de bijpassende hoogleraar.

Hoe dan ook: we mogen in juni nog op vakantie en kijken dan verder.

Quirit in de tuin

Door Peter Stiekema

Nee, deze column gaat nou eens niet over de laatste waarschuwingen mijnerzijds aan de adressen van Poetin, Trump, Netanyahu en anderen, maar over onze poes Quirit. Ze is inmiddels 15 jaar en ze geniet immens van onze tamelijk riante tuin in het Belgische.

Als jong poesje van een week of zes, zeven kwam ze bij ons. Ze was meegenomen uit Portugal door een paar Nederlandse vakantiegangers die haar stiekem in een grote handtas hadden gestopt  en haar zo mee hadden laten vliegen.  Thuis gekomen kwamen ze tot de ontdekking dat het diertje toch niets voor hen was en werd ze afgeleverd bij de praktijk van mijn vrouw.

Vele jaren was ze de praktijkkat, wan we hadden thuis al 6 katten en ook nog eens drie of vier honden, (Tussen haakjes, dierenartsen zonder huisdieren dienen ernstig gewantrouwd worden, maar je kunt natuurlijk ook  overdrijven.)  We hadden het tuintje naast de praktijk veilig afgesloten, zodat ze er niet uit zou kunnen ontsnappen. Later kreeg ze gezelschap van nog drie andere katten, die niemand meer wilde hebben. Ze hadden het al die tijd heel goed samen.

Een paar jaar geleden zijn we verhuisd naar België. Er was weer ruimte, ook door een vrij grote, plantenrijke tuin, en omdat, helaas het is niet anders, dieren van ouderdom doodgingen en op die manier plaatsmaakten.  Quirit is nu heel gelukkig hier, samen met Pierke, vanwege zijn lange hoektanden ook wel Vampierke genoemd, en Sjakie, een oude kater  van 17 die nog maar zelden buitenkomt.

Voor de katten hebben we een speciale kattenkamer ingericht, maar ze bewegen zich verder vrij door ons huis. Daarnaast hebben we nog drie honden, twee oudere Labradors van negen, Ginger en Merlin, ook opvangdieren en onze jongste aanwinst Robin, een bijna elf maanden jonge Yorkshire terrier, een soort combinatie van een opgevoerde cavia en een Black en Decker-boormachine. Honden en katten  kunnen het samen goed vinden en genieten van elkaar en de fraaie omgeving hier, en misschien ook wel van ons. 

Zo, genoeg sentimenteel geschrijf. De volgende column zal ongetwijfeld weer een geheel ander karakter krijgen. Ik waarschuw u maar alvast. Voor de laatste maal. 

Nekschot voor de dictator

In de inleiding van het vijfde (en laatste) deel van zijn romancyclus M, over het leven van Benito Mussolini en zijn fascisme, maakt Antonio Scurati bijna als een soort terzijde de opmerking, dat Il Duce direct na zijn afzetting van Leider van fascistisch Italië nog niet in de gaten heeft dat hem het lot wacht van elke dictator: het nekschot. Grote delen van Scurati’s tekst zou je kunnen opvatten als een waarschuwing aan de dictators van deze wereld, en degenen in  Italië die wellicht would be dictators zijn. In de allerlaatste zin van het boek zegt Scurati over zichzelf: ‘Er is niets aan te doen, ik ben als de dieren: ik voel wat voor weer eraan komt.’

Mussolini is in juli 1943 niet alleen afgezet maar ook gearresteerd, en op een korvet van de marine onderweg naar het eilandje Ponza in de Tyrrheense Zee, het eiland dat op dat moment nog diende als verbanningsoord van dissidenten mensen die waren geïnterneerd omdat ze kritiek hadden op het toenmalig fascistisch regime van Italië.

Tijdens het afdalen van een trapje om aan land te komen verzet hij zich. ‘Ik wil er niet af, ik wil er niet af!’  roept hij, maar zijn wil is geen wet meer, hij moet. Hij komt in een klein hutje terecht zonder meubilair, een meelevende bewaker brengt hem een oud matras, en denkt zelfs aan de 61^ste verjaardag van Il Duce, 29 juli en ‘verrast’ hem met twee rijpe perziken.

Het vijfde deel van M. heet La Fine e il Principio, Het einde en het begin: het einde van de Tweede Wereldoorlog en het begin van een vrij en democratisch Italië. Hoewel Scurati zich weinig illusies maakt: tegen het einde van het boek merkt hij op dat inmiddels alweer hier en daar de bronzen borstbeelden van Il Duce worden afgestoft.

Als gebruikelijk is het motto van dit deel ook weer: dit is een roman, maar de inhoud berust volledig op het Staatsarchief van de Italiaanse republiek in Rome.

Na Ponza wordt Mussolini overgebracht naar een klooster op de Gran Sasso, vanwaar hij op 12 september wordt ’ontvoerd’ met een Duits vliegtuig, bestuurd door Otto Skorzeny. Dan begint een zwerftocht die Mussolini naar München brengt en naar de Wolfschanze voor een gesprek met Hitler. Intussen spreken de medewerkers van Hitler, zoals Joseph Goebbels, openlijk over Il Duce als een niet meer serieus te nemen mislukkeling; hij krijgt het advies zijn bewind voort te zetten in de vorm van een eigen republiek, gevestigd in een grote villa aan het Comomeer. Van daaruit gaat hij soms op tournee, onder andere naar Milaan, waar het allemaal begon.

Terwijl de Italiaanse soldaten die Hitler moesten helpen in Duitsland geïnterneerd worden en dwangarbeid verrichten, en de opmars van het Rode Leger niet te stuiten is, begint in Italië een burgeroorlog. Scurati beperkt zich daarbij tot de stad Milaan, bakermat van het fascisme waar nu de fascistische strijdgroepen en de socialistisch-communistische partizanen over en weer elkaars mensen voor het executiepeleton zetten – onderwijl verzorgen de ook al onophoudelijk oprukkende Britten en Amerikanen de massale ‘tapijtbomendementen’ die Milaan voor een groot in de as leggen. En dragen de Wehrmacht en de SS het hunne bij aan de tragedie, onder meer door het wegvoeren van de laatste Italiaanse joden.

Maar Mussolini speelt intussen een beetje dictatortje met zijn republiekje, terwijl hij zich vrijwel onzichtbaar houdt,  moedeloos en depressief en doodziek; hij beklaagt zich heftig tegenover zijn trouwe vriendin, Clara Petacci, over Italië, over de fascisten, over de koning, over de Duitsers. ‘Als ik niet ik was, maar een gewoon iemand, dan zou ik allang de loop van een revolver tegen mijn slaap hebben gehouden’, schrijft hij aan haar, een opmerking die de gemoedstoestand en de eigendunk van Il Duce goed samenvat.

In uiterste detaillering beschrijft Scurati in de laatste hoofdstukken de laatste uren van Mussolini, van Clara Petacci, en van zijn naaste medewerkers, na verwarrende autoritten langs de westkant van het Comomeer, bedoeld om Mussolini en getrouwen naar Zwitserland te laten vluchten, inclusief een lachwekkende verkleedpartij voor Il Duce. Vergeefs. De pantserwagen waarin Mussolini zit wordt tegengehouden door een groep partizanen; een van hen, bijgenaamd Bill, ontdekt wie de dronken man in dat veel te grote pak is; hij  zegt: ‘Benito Mussolini, ik arresteer u, uit naam van het Italiaanse volk.’

Daarna wordt het onduidelijk, Mussolini wordt vermoedelijk verhoord en veroordeeld in een nabij gemeentehuis en de volgende middag, samen met Clara en zijn gerarchi geëxecuteerd, hoe, daarover is in het archief niets te vinden. Duis ook niet over een nekschot.

Wel zien we dat de lijken naar Milaan worden gebracht en daar op Piazza Loreto op de stoep gegooid, waar onmiddellijk een menigte opduikt die de lijken bespuugt, beürineerd, bepoept. ‘Ze zijn vergeten dat ze kort daarvoor nog hebben staan juichen ‘Duce, Duce, Duce,’ aldus Scurati. Daarna worden ze aan hun voeten opgehangen aan een in aanbouw zijnd tankstation. Een priester beklimt een trap om de rok van Petacci om haar naakte onderlijf te binden.

Hiermee komt een einde aan een schitterend project dat in 2018 begon met het verschijnen van het eerste deel – toen had Italië nog een normale regering, inmiddels is er een deel extreemrechtse en zelfs deels neofascistische regering aan de macht, die kort na haar aantreden voorkwam dat Scurati op 25 april 2024, bevrijdingsdag in Italië, op de staatsradio een artikel met daarin de zinsnede ‘de val van de fascistische dictatuur’, zou voorlezen. Een artikel dat prompt in veel kranten en tijdschriften, zowel in Italië als daarbuiten, werd gepubliceerd.

Poepvoorzichtige kritiek op Israël

Door Peter Stiekema

Voorzichtig, maar dan ook heeeeel voorzichtig, uit Nederland kritiek op Israël, waar het de oorlog en de volkerenmoord in de Gazastrook betreft. Maar de woorden volkerenmoord en oorlog bezigt minister Caspar Veldkamp van Buitenlandse Zaken niet in zijn brief aan EU-buitenlandbaas Kallas. Hij meldt slechts dat de EU moet onderzoeken of Israël zich nog wel houdt aan de voorwaarden van het EU-Israël Associatieverdrag. Het Associatieverdrag en het bijbehorende EU-Israël Actie Plan geven Israël onder meer economische voorrechten in de EU. Ook komt het land in aanmerking voor bepaalde Europese subsidies. Van de woorden van Veldkamp zullen ze in Israël wel verschrikkelijk geschrokken zijn, denkt u ook niet? Zeker nu ze daar wel volop de steun van Donald Trump genieten, die zijn vakantiekamp in Gaza steeds dichterbij ziet komen.

De Nederlandse minister heeft een en ander laten weten naar aanleiding van de Israëlische blokkade van Gaza. In Gaza is echt wel wat meer aan de hand dan een blokkade. Het heeft er alle schijn van dat Israël van zins is heel Gaza de komende weken met de grond gelijk te maken en de bevolking naar elders te transporteren. Wat dat betreft zijn de Israëliërs kennelijk goede leerlingen geweest van Nazi-Duitsland. 

In wezen stelt Veldkamp slechts dat Israël met die blokkade artikel 2 van het Associatieverdrag schendt. Daarin staat dat mensenrechten en de democratische principes dienen te worden gerespecteerd. Israël laat al weken geen humanitaire hulp meer toe tot de Gazastrook. Ook is de stroom afgesloten. De bevolking verhongert. Duizenden sterven en zijn al gestorven bij de bombardementen en er zullen er de komende tijden nog meer sterven, wanneer de Israëli's met nog meer soldaten de Gazastrook binnentrekken.

Israël heeft aangekondigd om binnenkort 60 vrachtwagens met hulpgoederen toe te willen laten maar daar heeft Veldkamp weinig vertrouwen in. 'Hoewel veel details nog onbekend zijn, lijkt dit systeem niet overeen te komen met de humanitaire principes van neutraliteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid, schrijft de minister in wollige woorden aan Kallas. In het Algemeen Dagblad zegt Veldkamp verder dat de situatie in Gaza snel verslechtert en dat de blokkade van noodhulp door Israël indruist tegen het humanitair oorlogsrecht.  Alles opgeteld is dat reden voor een streep in het Gaza-zand aldus Veldkamp.

Dat lijkt echter volstrekt onvoldoende en veel te laat. Met termen als er is een 'bredere discussie en reflectie nodig van onze relatie met Israël' worden de mensen in Gaza er echt niet geruster op. Hij laat ook weten dat hij niet zal instemmen met verlenging van het EU-Israël Actie Plan hangende het onderzoek. In het Actie Plan wordt de samenwerking tussen de EU en Israël verder uitgewerkt. Voor verlenging is unanimiteit nodig binnen de EU. Die komt er niet, want eenheid binnen de EU valt ver te zoeken. Ook met deze uitspraken eten de Palestijnse inwoners geen boterham meer en vangen er geen kogel of bommen minder op. 

VS weggejaagd uit Vietnam en andere strijdtonelen

Door Peter Stiekema

Het is vandaag, op het moment dat ik dit schrijf, 5 mei 2025, 80 jaar geleden dat Nederland bevrijd werd door vooral Amerikanen, Canadezen en Britten. Een moment om bij stil te staan. Dit jaar leverde dat zelfs een vrije dag op. Want zuinig Nederland viert zijn bevrijding tegenwoordig slechts om de vijf jaar met een vrije dag. Kennelijk is de zwaar bevochten vrijheid sinds 1945 nu geen jaarlijkse feestdag meer waard, tenzij je ambtenaar bent.

Nu is de situatie in de wereld echter dermate veranderd en er op diverse plaatsen oorlogen zijn of dreigen, die ook nog eens gemakkelijk aan elkaar te koppelen zijn en een wereldramp kunnen veroorzaken, We zouden er wat vaker bij stil moeten staan dat we nu min of meer in vrijheid kunnen  leven. Wij hebben daarbij nog steeds onze hoop gevestigd op de Amerikanen, maar met een volslagen gek aan de macht in de VS, met andere geestelijk gestoorden om zich heen, zou ik daar maar niet al te veel op rekenen.

Maar zelfs mét de steun van de Amerikanen is het lang niet zeker dat een Europese oorlog gewonnen kan worden. De geschiedenis van de laatste vijftig jaar  verschaft alle argumenten voor die stelling.

Het is alweer vijftig jaar geleden dat de VS na ruim 10 jaar een bittere strijd in Zuid-Vietnam voerde tegen Noord-Vietnam en dat leidde tot bebloede koppen voor de Amerikanen en onwaarschijnlijk veel doden door Agent Orange, zoals de VS- bombardementen met ontbladeringsmiddelen ook wel werden genoemd in heel Vietnam. Want de verpletterende nederlaag van de VS, of de bevrijding van Zuid-Vietnam (zoals de Noord-Vietnamezen het noemden) vond  50 jaar geleden plaats, om precies te zijn  op 30 april 1975, de verjaardag van onze ex-koningin Juliana, maar dat kan slechts toeval geweest zijn.  Een zware nederlaag voor het prestige van de VS als militaire grootmacht, dus je zult Donald Trump niet over dit echec horen. Het beeld van de laatste helikopter die opstijgt van het dak van de Amerikaanse ambassade in Saigon, met de laatste vluchtelingen bungelend aan het onderstel, zal velen nog helder voor de geest staan.

Ook in Afghanistan hebben de Amerikanen overigens een zware nederlaag moeten erkennen, en wel in de strijd tegen de Taliban. Dat gebeurde in augustus 2021, dus amper vier jaar geleden.  De Amerikanen lieten de Afghanen simpelweg in de steek, zoals ze met de Vietnamezen hadden gedaan.  Twintig jaar nadat de Taliban van de macht verdreven werden door de VS-troepen, namen de islamitische strijders op zondag 15 augustus 2021 opnieuw de Afghaanse hoofdstad Kaboel in, waar ze zich tegen de avond installeerden in het presidentieel paleis.

President Ashraf Ghan was het land eerder die dag ontvlucht en Amerikaanse burgers en soldaten trokken in paniek naar het vliegveld van Kaboel in een poging het land zo snel mogelijk te verlaten. Een menigte Afghanen, wanhopig om weg te geraken, verzamelde zich op de landingsbaan.

De machtsovername van de Taliban stond toen al een tijdje in de steigers. In mei 2021 hadden Taliban-strijders een offensief gelanceerd dat hen bijna heel het platteland van Afghanistan en de belangrijkste grensovergangen opleverde. Deze maand mei drongen ze de stedelijke gebieden binnen en in de 14 dagen voor ze Kaboel bemachtigden, veroverden ze alle provinciehoofdsteden van Afghanistan.

Ook de Russen hadden al vóór de Amerikanen, geleerd, dat het met de Afghanen slecht kerseneten was. Toen de Sovjet-Unie Afghanistan in december 1979 binnenviel, kreeg het islamistisch verzet een nationalistische dimensie, waardoor het aan populariteit won. Moslims werden in de bredere regio gerekruteerd om in Afghanistan te komen vechten. De fundamentalistische verzetsstrijders (moedjahedien, waar later de Taliban uit voortkwam) , die vanuit uitvalsbasis Pakistan opereerden, werden gesteund door buitenlandse machten zoals Saoedi-Arabië, Pakistan én de VS. De VS wilden voorkomen dat de Russen te veel macht in Afghanistan zouden krijgen en financierden grootscheeps wapenleveranties. In 1989 zagen de Russen het onmogelijke van hun activiteiten in en verlieten het land ijlings. 

De Amerikanen zagen toen hun kans schoon en vielen in 2001 Afghanistan binnen, kort na 9/11 2001, om het land in 2021 in grote haast te verlaten. De kans dat ze er ooit nog terugkeren lijkt me niet groot. De nieuwe geopolitiek van Trump zal daar geen aanleiding voor zien, tenzij er grote financiële winsten te behalen zijn, zoals die zeldzame metalen voor de auto- en ruimtevaartindustrie van Elon Musk.  Maar dan zal hij het toch op een akkoordje moeten sluiten met de Taliban.

En of paus Pias I daar brood in zou zien lijkt me te betwijfelen. 

 

Het bombardement

(Dit is een mooi stuk dat Guidot’Sas, vandaag 91 jaar geworden, in oktober 2014 plaatste op zijn onvolprezen website hhBest.nl.)

Zijn inleiding: Fragment uit de aanzet tot een jeugdboek, getiteld Generaal Stijfnek, dat de belevenissen beschrijft van een tienjarig jongetje in Wereldoorlog 2. De passage gaat over het mislukte bombardement door de Engelsen op het domicilie van de Duitse generale staf in Ginneken (sinds 1943 gemeente Breda) op 13 oktober 1944 – enkele weken voor de bevrijding – waarbij onder meer de kliniek Bad Wörishofen werd getroffen en 27 doden vielen te betreuren. De namen van de personages, die allen hebben bestaan, zijn in een aantal gevallen veranderd, maar het verhaal is, een soort reconstructie, aan de hand van herinneringen opgeschreven.

Door Guido t’ Sas

Er kwam een soort beraad van moeders. De ma van Sus wist een werkloze onderwijzer, die wel bereid zou zijn voor ’n paar centen een schoolklasje bij elkaar te houden: Jan Schoone. De kinderen kenden hem als een vrome volwassen misdienaar, die bij grote plechtigheden in de kerk altijd met een scheef koppie voorop liep. Ze wisten niet eens dat-ie schoolmeester was.

De nonnen vonden het goed dat voor het nood­schooltje het KJM-zaaltje werd gebruikt. (Wat het patronaat was voor de jongens, was het KJM-zaaltje voor de meisjes – een plek waar je braaf werd bezig gehouden.) Dat lokaal lag ingeklemd tussen de kerk en het nonnenklooster. ­­­ Als het maar niet te katholiek is, zei tante Babs.

Zo kwam Sus naast Maaike aan een tafeltje te zitten tegenover meester Schoone.

Het schooltje heeft maar ’n paar dagen gedraaid. De kinderen vonden het een verzetje. Het was geen echte school, meer zoiets als schooltje spelen.

Het begon er al mee dat Schoon­e vooral begaafd was in het saai lesgeven. Hij legde bij voorbeeld uit, wat de spreuk in het Nederlandse rijkswapen betekende. Je Maintiendrai, dat wil zeggen ‘Ik zal handhaven’. (Eigenlijk was dat een lesje in verzet.) En als het er om aan kwam had Schoone van het handhaven van de orde geen kaas gegeten, wat heel goed de oorzaak van zijn werkloosheid kan zijn geweest.

De tweede of derde dag moest Broos Denissen voor het bord komen.

Je Maintiendrai, wat betekent dat?

Dat is de eerste zin uit het Belgische volkslied, zei Broos en het betekent: onzen aap schuurt z’n kloten met papier.

Het was het sein voor de totale opstand, waarvan Broos en Jan Kleinveld de aanvoerders waren. De kinderen zongen de Brabançonne, het volkslied van de Belgen, kenden na de kloten van de aap natuurlijk de woorden niet, gingen door met la-la-la, begonnen joelend door de klas te rennen en met proppen papier te gooien. Broos trok aan het koord de verschoten gordijnen open en dicht en Kleinveld zong: Jantje Schoon­e moet zich verschonen, want hij heeft in z’n broek gesche­ten.

Janny, die bijna zo groot was als de meester, begon in het rond te draaien zodat haar rok wijduit waaierde en je haar broekje kon zien. Sus keek zijdelings naar Maaike, die het niet zo leuk scheen te vinden en zelf schaamde hij zich ook ’n beetje, al was het wel spannend hoe het zou aflopen. Hij wist niet dat Broos en Jan zulke treiterkoppen waren.

Het tumult ging maar door, terwijl Jantje Schoone met een zwetend hoofd Stilte! Stilte! bleef roepen. Sus zag een non door een ruitje van de deur loeren en schielijk verdwijnen. Ssst, Ssst, probeerde hij, laten we ermee ophouden, daar heb je Soeur Superieure. Wie is dat, vroeg Maaike. Dat is de hoofdnon.

Soeur Superieure zet de pispot voor de deur!

Broos had het nog niet geroepen, of een doodse stilte daalde over de klas. Schoone stond stokstijf, met gespitste oren.

Gebrom in de lucht. Vliegtuigen!

Op hetzelfde moment begon de sirene te loeien.. Boven alles uit een eigenaardig geluid, een fluittoon van hoog naar laag. Die eindigde in een enorme klap, waarbij de ruiten uit de sponningen vlogen.

Gekletter van dakpannen.

Naar buiten, naar buiten! Allemaal naar buiten, schreeuwde Schoone, die opeens een echte, strenge meester scheen te zijn geworden. Hij dreef de kinderen voor zich uit, de speelplaats op. Daar lag een tapijt van glasscherven.

Onder het afdak, riep hij, er vallen bommen.

Weer dat gierende geluid, gevolgd door een ontploffing. De muren van het KJM-zaaltje en het nonnenklooster schudden.

Met z’n allen stonden ze opeengedrongen tegen een muur onder het afdak. De meester voorop, met zijn armen gespreid voor de kinderen. Piiiiiii…boem! weer een. Bommen. Waar zouden ze vallen? Ze zagen de leien van de kerktoren schuiven, een gat in de spits. De glas-in-lood-ramen van de zijbeuk werden ingedrukt als waren ze van vloeipapier. Weer die gierende fluittoon, gevolgd door een inslag.

De kinderen vormden een huilend, snikkend koor – Broos zat op zijn hurken, met zijn handen boven zijn hoofd. Tranen, zwarte vegen. Was dat nou die pestkop?

Boven de deur van het KJM-zaaltje zag Sus een scheur voortkruipen van een raam tot aan de dakgoot. De schoor­steen stortte op de speel­plaats.

Gossiemijne wat ’n hoop stenen, zei Maaike.

Rustig, rustig, stil maar, het gaat over, riep de meester. Hier kan ons niet zoveel gebeuren. Het is verder af.

Het was even plotseling afgelopen als het was begonnen. Gebrom dat langzaam wegstierf. De sirene begon weer: één langgerekte toon en toen die naar de donkerste donkerte was gedaald, was het helemaal stil. Zo stil was het nog nooit geweest.

Of er niets gebeurd was sloeg de torenklok één keer; de schrille klank van een hamer op een zuurstoffles, die de koster ter vervanging van de door de Duitsers geroofde klok had opgehangen.

Ga nu maar naar huis, zei Schoone, het is voorbij. Maar hou elkaar vast en blijf zo dicht mogelijk langs de gevels. Je weet maar nooit, er kan nog iets liggen wat niet ontploft is. Niet bang zijn, het is voorbij.

Wat waren ze opeens braaf.

Overal glas en kapotte dakpannen. Sus, Arnoud, Broos, Jan, Pim, Maaike en Janny vormden een lange sliert die naar de Duivelsbruglaan moest.

Toen ze de hoek bij ’t Rooie Snoepwinkeltje omsloegen, bleven ze opeengedrongen staan. Een tafereel dat in niets meer leek op het zo vertrouwde beeld. Het tafereel van verwoesting in een mist van stof, want nog steeds vielen er brokken steen uit de gewelven van de hervormde kerk.

Het leien dak was het eerste wat ze zagen. Het gedeelte van het middenschip was in z’n geheel naar beneden gekomen en leunde schuin tegen de gevel alsof het daar, als een toneeldecor, voor eventjes was neergezet. De toren was er nog. En vlak achter de muur brandden de Duitse radiowagens.

Broos stootte Sus aan: Het hoeft niet meer. Hij doelde op het plan van de jongens, om in het donker stiekem de blauwe en gele telefoondraden door te knippen. ‘Sabbetage’, had Broos dat genoemd.

Wat hoeft niet meer, vroeg Janny.

Iets waar meiden niks mee te maken hebben.

Poeh!

Daar kwamen de ouders aan, de moeders voorop. Goddank, die hebben ook niks, werd er geroepen. Babs tilde Maaike op en drukte haar tegen zich aan.

Verderop zagen ze, midden op de rijweg, witbestoven als een molenaar, een man. Hij liep mank, met één hand op zijn heup – het scheen dat hij daar geraakt was. ­Het was meneer Van Suylekom, die als masseur op Bad Wörishofen werkte. Zijn dochters vlogen hem huilend om de hals: vader…vader? Je bent gewond!

Van Suijlekom praatte in verbrokkelde zinnen, snakkend naar adem, struikelde over zijn woorden: Ben ontsnapt – de hele kliniek is weg – tientallen mensen onder het puin – er moet hulp komen. En kalmer: de Duitsers doen niks anders dan heen en weer rennen en Scheisse! roepen.

Bommen op Wörishofen? Waar is dat nou voor nodig?

Van Suylekom: Dokter De Wilde is nog niet gezien, en zuster Twaalfhoven ook niet. We missen zeker meer dan twintig mensen. Horen gekerm onder het puin.

Op dat moment zag Sus het gat dat het kelderraam aan de voorkant van hun huis een flink stuk groter had gemaakt. We zijn er goed afgekomen, zei z’n vader. Een blindganger.

Wat is dat?

Een verdwaalde bom, die niet is ontploft.

Vader had de kelder, die muren van wel een meter dik had, kort voor de oorlog laten verbouwen. Aan de voorkant, waar twee door roosters afgedekte kokers waren om kolen door te storten, had hij aparte hokken laten timmeren. Voor brandstof en voor etenswaren. Daarachter was de eigenlijke kelder, waar de allang gedoofde cv-ketel stond. Er waren vurenhouten banken neergezet. Daar hadden ze geschuild, toen de sirene was gaan loeien: vader, moeder, Zuske, tante Babs, tante Puck, Muis en nog ’n paar mensen. De vrouwen hadden gegild van angst en tante Puck, die niks geloofde, had gezegd: Laten we bidden.

De blindganger was in het kolenhok te­rechtgekomen, de tussendeur was uit zijn hengsels geslagen maar niemand was gewond. Hoestend en proestend van de rook waren ze naar boven geklommen.

Alle ruiten waren stuk, behalve de meeste ruitjes van de woonkamer; die hadden meegegeven omdat ze in lood waren gevat. Scherven hadden gaten geslagen in de vensterluiken en een was er een door een schilderij gegaan. In een hoek van de kamer, had een groot stuk plafond losgelaten.

Pa Denissen was als een van de eersten naar de Duivelsbrug gehold, waarachter de ruïne van Wörishofen lag. Tientallen mensen waren daar aan het puin ruimen, de meesten met bebloede handen. Onder de ravage hoorde je zwak om hulp roepen en: wa­ter, water, drinken, dorst. De Duitsers keken alleen maar toe.­

Het was een mislukt precisie-bombardement, zei Denissen. Ze hadden het op de generale staf gemunt. Het huis van Eras! Honderd meter ernaast.

En de kerk, ook een misser zeker, vroeg Babs.

De radiowagens, probeerde Sus.

Daar heb ik nog niks over gehoord, maar je bent een pienter joch­, zei Denissen met een kneepje in Sus z’n nek. Maar nou moet ik te­rug.

Vader en Zuske liepen mee, de eerste met een aarden kruik vol water. Sus wilde ook mee, maar zijn vader draaide zich op zijn klompgeklepper om: Naar binnen – dit is niks voor kinderen.

Ze bleven de hele middag weg en Sus zat zich te verbijten. Hij zag de grijze dominee Ter Haar, samen met meneer Tutein, de houtvester die lid van de Kerkeraad was, alsmaar hoofd­schuddend over het kerkplein lopen. De torenklok was op vijf voor half twaalf blijven stilstaan.

Dit is echt een vergissing van de Tommies, die kerk was een monument, zei z’n moeder. Maar gelukkig is het oudste gedeelte blijven staan. Dat kan jij niet weten, zei ze erbij, maar er zaten hele mooie ge­brandschilderde ramen in, Adam en Eva in het Paradijs. Die zijn kapot en kunnen niet worden nagemaakt.

Zuske deed verslag, toen ze na donker worden thuis kwamen. Woedend. Die rotmoffen hadden gezegd, dat het reddingswerk moest worden gestaakt. Terwijl ze nog steeds mensen om hulp hadden horen roepen. Schofterig, misdadig, riep vader, maar dat wisten we al van ze. Ze zullen hun verdiende loon krijgen. Hij had steeds water gehaald bij Van den Biesen en dat, afgaande op het hulpgeroep, door een gat in de steenhoop gegoten.

Ze waren uitgeput, bestoft en bezweet op de bank geploft.

En wie bergt die lijken?

Ze hadden ze, zoveel mogelijk toegedekt, op een rij aan de overkant in de wei gelegd. Op een paar meter afstand van dat kruis met die helm erop, zei Zuske. Daar lag een Duitse soldaat die met zijn voertuig op een mijn was gereden.

’s Avonds hoorden ze weer het gebrom van vliegtuigen. Maar dat maakte niet angstig. Het leek eerder vreedzaam, heel ver weg en heel hoog. Britse bommenwerpers op weg naar Duitsland.

Sus zakte langzaam weg in de slaap. Het laatste wat hij dacht was: Jantje Schoone is een held. Als er bomscherven op de speelplaats waren ge­weest, zou hij het eerst zijn geraakt. Hij is expres zo breed mogelijk voor ons gaan staan.

Ooggetuige slaat toe

Groot nieuws in de krant: we staan op het punt de laatste ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog te verliezen.

Dat ligt er maar aan, jongens. Ik ben bijna 87 jaar en houd me aan de richtlijn van de huisarts, die mij honderd jaar wil laten worden. Ik ben daar nog niet zo zeker van, maar waar ik wel zeker van ben: dat de maandagse rubriek in de Volkskrant, bestaande uit een interview met een honderdjarige, mits die in 2038 nog bestaat, wel degelijk meerdere kandidaten zal kunnen vinden die persoonlijk de Tweede Wereldoorlog nog hebben meegemaakt. Want oorlog, jongelui, maakt ook op kinderen van tussen de vijf en zeven jaar een onuitwisbare indruk.

Zeker als je de werkelijke datums daarbij in de gaten houdt: toen koningin Juul eind december 1949 bij de ‘souvereiniteitsoverdracht’ de macht over Nederlands Oost-Indië overdroeg aan Mohammed Hatta, betekende dat het einde van een oorlogssituatie, die had geduurd sinds 10 mei 1940.

Dat er Nederlandse dienstplichtige soldaten sneuvelden in ‘Ons Indië’ op elfeneenhalf duizend kilometer van het Binnenhof in het kader van een agressieve (en af en toe op licht Poetiniaanse wijze gevoerde) oorlog is een niet weg te redeneren argument dat het einde van de oorlog pas 75 jaar geleden is en dat we dus nog vele jaren kunnen profiteren van de aanwezigheid onder ons van mensen die bewust de oorlog hebben meegemaakt en daarover kunnen vertellen.

Ikzelf heb al herhaaldelijk laten blijken dat ik dus ook levendige herinneringen heb aan die periode van tien jaar tussen 1940 en 1950. Als jongen van tien jaar knoopte ik daar ook nog eens moeiteloos de Koreaanse oorlog aan vast, waar óók Nederlanders sneuvelden, zij het dan als vrijwilliger, dus dan is het eigen schuld.

Voor mijzelf begint de herinnering aan een (later gereconstrueerde) druilerige ochtend in maart 1943, toen onze straat een grauwe vrachtauto van de Wehrmacht stond, waar radiotoestellen en fietsen werden ingeladen.

Een familiesage (waarvan ik nog de enige kenner ben) wil, dat ik op de vroege ochtend van 10 mei 1940, op de arm zat van mijn vader, die voor het open raam van de slaapkamer stond en keek naar zwermen Duitse vliegtuigen die over Nijmegen vlogen. De sage wil dat ik, anderhalf jaar oud, behulpzaam naar boven wees en tegen mijn vader zei: ‘Papa, boem boem’. Ik zou graag willen dat het waar was, het zou ook een van de weinige keren zijn geweest dat ik met mijn vader sprak, en ik was, naar  later bleek, ook nog eens een slim ventje, maar ik geloof dat verhaal dus niet, hoe graag ik zou willen dat het waar was.

Nee, een doorlopende herinnering vestigde zich pas in mijn kinderhoofd op 22 februari 1944, toen een groot eskader Amerikaanse bommenwerpers de binnenstad van Nijmegen platgooide. Het lawaai, het vuur, de brancards met gewonden, de krant met honderden overlijdensadvertenties, het staat me helder voor de geest.

Een paar maanden later werd mijn broer geboren, die nu ook alweer 28 jaar dood is (eergisteren) en op 17 september 1944 stond de straat opeens vol met Engelse en Canadese tanks, halftracks en vrachtwagens, hoorde ik de muziek van Glenn Miller, deed mijn moeder ‘de Engelse was’ (er waren keihard opgedroogde snotlappen bij) en liepen de in de straat gelegerde soldaten in de buurt de huizen plat, op zoek naar wat gezelligheid, onder medebrenging van tjoklat, sigaretten en drank.

En niet lang na de uitbundig gevierde bevrijding  en de smadelijke aftocht  van de laatste restanten van de Wehrmacht, vertrokken de buurjongens naar ‘Indië’, en de meeste kwamen ook nog onbeschadigd terug.

Ik keek het, herinner ik me helder, allemaal geïnteresseerd aan, angst heb ik geen ogenblik ervaren.

Nou ja, ik weet niet of dat voldoende is als ‘herinnering aan de oorlog’, maar ik doe het ermee.