‘Vele jaren later, staande voor het vuurpeloton, moest kolonel Aureliano Buendía denken aan die lang vervlogen middag, toen zijn vader hem meenam om kennis te maken met het ijs.’
Van echt goeie boeken ken je de eerste zin van buiten. Deze kende ik niet van buiten maar ik had er wel vage herinnering aan – het is de eerste zin van de roman Honderd jaren eenzaamheid van de Colombiaanse schrijver Gabriel Garcia Marquez.
Aureliano is de tweede zoon van José Arcadia Buendía en Úrsula Iguarán, hij is geboren met de ogen wijd open en hij heeft voorgevoelen die uitkomen. Anders dan de ouders van Úrsula, die vonden dat hun dochter onder haar stand trouwde, dachten, kregen de Buendía’s geen leguanen als kinderen en ook geen kinderen met varkensstaarten; wat ze wel kregen was aanleiding tot een van de mooiste romans in magisch realistische stijl uit de wereldliteratuur – en nu ook tot een zestiendelige serie op Netflix, waarvan de eerste acht delen van elk ongeveer een uur (de rest is nog niet beschikbaar) ik deze week bekeek.
Het boek las ik omstreeks 1998 en ik moet eerlijk bekennen dat ik me er weinig van herinner, behalve een gevoel dat de inhoud me destijds zeer had aangegrepen. De daarin opgevoerde sfeer is wonderbaarlijk goed overgekomen in de serie, zelfs de ‘romantische’ scènes (ik neem aan ten behoeve van de film ten opzichte van het boek nogal aangedikt) hebben dat magische dat het boek kenmerkt.
De roman heeft een historische (en naar verluidt ook autobiografische) achtergrond: het Zuid-Amerikaanse Colombia in de negentiende eeuw in de periode waarin in Zuid-Amerika revoluties en contrarevoluties aan de orde van de dag waren.
De familie Buendía onttrekt zich lange tijd aan de strijd tussen ‘liberaal’ en ‘conservatief’ door, samen met een groep andere mensen, het oerwoud in te trekken en in een moerasgebied het dorp Macondo te stichten, een soort anarchistische enclave; maar de politieke strijd bereikt uiteindelijk toch ook het dorp. De familie Buendía breidt zich intussen sterk uit, ook door, laten we maar zeggen, ongebruikelijke of onregelmatige toevoegingen.
Het contact tussen Macondo en de buitenwereld komt overigens al eerder al eerder tot stand door ongeregelde bezoeken van een grote groep zigeuners, die de familie Buendía kennis laten maken met fenomenen als magnetisme en het vergrootglas. De leider van de groep, Melquiades blijft uiteindelijk inwonen bij Buendía, en leert vader en de kinderen het zoeken naar de schepping van goud en zilver, het maken van foto’s en hoe ijs eruitziet.
Marquez, overleden in 2014, had uitdrukkelijk verboden dat het werk zou worden verfilmd, bang als hij was dat het gedaan zou worden met Amerikaanse acteurs en gesproken in Amerikaans Engels. Uiteindelijk wist Netflix met de familie van Marquez tot overeenstemming te komen: de serie is gemaakt met (voortreffelijke en raak gecaste) Colombiaanse acteurs, opgenomen in Colombia, gesproken in Colombiaans (en dus volstrekt onverstaanbaar) Spaans. Volgens Marquez zelf is het boek ook een sleutelroman. Hij zei ooit: ‘De meeste critici realiseren zich niet dat een roman als Honderd jaar eenzaamheid een beetje een grap is, vol signalen voor goede vrienden, en daarom nemen ze, met een zelfgekozen recht zich er op te mogen laten voorstaan, de verantwoordelijkheid op zich om het boek te decoderen en daardoor het risico te lopen zichzelf vreselijk voor gek te zetten.’
Gezien het feit dat wij niet behoren tot Marquez’ intieme kennissenkring, is het niet nodig dat wij ons verdiepen in de details van de sleutelroman, en mogen we ons dus vermeien in een sfeer als die van Bertolucci’s Novecento, en achteloos voorbijlopen aan zwevende wiegen, mislukte executies en een zak met voorouderbotten die zelf ergens ‘heenloopt’.