SanteLOGie

Toch nog een tikfoutje

Niet elk jaar doe ik verslag van de jaarlijkse herlezing van De Avonden van Gerard Reve. Deze keer is er alle aanleiding toe. Ik ben ditmaal keurig op tijd, ik ben aangeland bij dinsdag 31 december – dat is niet alleen dag en datum van vandaag, maar ook van de dagen in 1946 waarin De Avonden zich afspeelt.

De aanhef van het boek gewaagt van die datum: zondag 22 december 1946, en ditmaal, december 2024, valt die datum opnieuw op zondag. Ik vond dat heel bijzonder en ik heb dan ook op 22 december, toen wij vooraf aan het jaarlijkse Kerstdiner van mijn clubje journalisten van het niet meer bestaande Limburgs Dagblad, het glas hieven bij wijze van aperitief. Ik las de eerste twee of drie pagina’s voor, waarin ‘de held van deze geschiedenis, Frits van Egters’ probeert te ontkomen aan zijn dromen en tevens poogt bijtijds op te staan.

Hoe prettig is het, een boek te lezen waarin de chronologie niet alleen belangrijke rol speelt, maar ook nog gelijk loopt met de vigerende kalender!

Ik heb al eens beweerd dat ik steeds weer nieuwe dingen ontdek in dit roemruchte debuut, en dat was – is, want ik heb het nog niet uit – ook ditmaal weer het geval.

En dan nog dit. Waarom heet het boek De Avonden? Buiten de dromen van Frits, die inderdaad de hoofdrol vervullen, zijn het ook de avonden waarop Frits, min of meer op de vlucht voor de venijnige ruzies tussen zijn ouders, zijn broer en zijn vrienden bezoekt. Eigenaardige visites: Frits is doodsbang dat er stiltes zullen vallen en begint dan de stomste dingen te vertellen, met een paar hoofdthema’s: oorzaak en gevolg van toenemende kaalheid in het bijzonder, en in het algemeen de voor- en nadelen van medische behandelingen, en vaak eindigend met het vertellen van gruwelijke maar vaak nogal afgezaagde grappen.

Afgezaagd: alle, en ik benadruk álle grappen in het boek kende ik voor ik het boek las; op de hbs, als werkstudent en in militaire dienst werden ze tot op de draad versleten door herhaling en dat was, ik herhaal, vóór ik De Avonden ooit las. (Ik meen dat het op de hbs verboden was voor de literatuurlijst – de Nijmeegse instelling was katholiek tot op het bot en boeken van een homoseksuele schrijver die ook nog eens gods naam ijdel gebruikte, konden de roomsche toets vermoedelijk niet zonder ongelukken doorstaan.

Steeds nieuwe dingen ontdekken: zelfs een tikfout kwam ik tegen, maar ik lag in bed zonder een notitieblok en pen onder handbereik, laat staan een pluche konijn, zodat ik niet meer weet hoe die fout luidde. Jammer.

Vandaag lezen over hoe de Oudejaarsavond anno 1946 in Amsterdam verliep. Van ME was geen sprake, ambulances rukten niet uit, voor die ene eenzame vuurpijl die Frits boven de stad ziet als hij weer eens naar een vriend onderweg is.

Ik neem dus nog een slokje uit de sjampoepelfles (nee, geen vruchtenwijn) en een oliebol.

Want ook dat moet.

Alleen maar niet eenzaam

Mijn schoonmoeder, die alweer jaren geleden overleed op de leeftijd van bijna 105 jaar, had één bezwaar tegen zo oud worden: dat van je oorspronkelijke kring van familie, vrienden en kennissen op een gegeven ogenblik niemand meer over was, ze hadden allemaal hun intrek genomen onder de grond of in een vaas.

Met enig rekenwerk ben ik er onlangs achter gekomen dat ik niet alleen iedereen van het gezin waarvan ik ooit deel uitmaakte heb overleefd, maar ook precies op welke dag dat realiteit zou worden, te weten op 30 december 2024. Vandaag.

Vandaag is het 48 dagen na mijn 86^ste verjaardag, mijn moeder overleed op 13 december 1990, 48 dagen na háár 86^ste verjaardag, aan een longembolie – kort nadat zij mijn twee zussen, toen 60 en 49 jaar en formeel vrijgezel, vanuit haar bed in het toenmalige Canisius Ziekenhuis in Nijmegen, had toegevoegd dat zij, gezien hun door haar niet goedgekeurde haardracht, ‘nooit aan een kerel zouden komen’.

Mijn vader was toen al ruim acht jaar overleden, enkele weken voor zijn 79^ste verjaardag, en dat was nog mooi: door het door hem grondig gehate werk in het bouwvak had hij in ernstige mate stoflongen opgelopen. Een val van een trap en daarop volgende weigering een arts te raadplegen – ‘als je naar de dokter gaat ben je ziek’ – op 6 juni 1982 overleed ij in zijn woning aan de Thijmstraat in Nijmegen, mogelijk ook nog geteisterd door een toenmalige hittegolf.

Na mijn moeder ging het snel: op 30 april 1997 overleed mijn broer Berry, vlak voor zijn 53^ste verjaardag, aan alvleesklierkanker, zeer betreurd door een grote groep studenten van de mode academie in Arnhem, waar hij niet lang daarvoor een nieuwe roeping had gevonden in het onderwijs, na de zakelijke ondergang van zijn carrière als mode-ontwerper.

In de vroege ochtend van 30 mei 2005 overleed mijn oudste zus Josè, 74 jaar, vermoedelijk aan de gevolgen van de combinatie van aangeboren chonische bronchitis, straf rookgedrag en angst om de waarheid uit de mond van een arts te vernemen, in haar woning op de Mookerhei.

En tenslotte is het alweer negen jaar geleden toen, op 18 november 2015, mijn jongste zus Lidia, vrijgezel, reisleidster en fervent tegenstander van de Belastingdienst, overleed aan de complicatie na een operatie aan een kankergezwel in de buurt van de alvleesklier. Ze was ook 74 jaar.

Zodat ik alleen, maar bepaald niet eenzaam ben overgebleven van dat jolige Nijmeegse migrantengezin, en tot mijn geluk alleen nog maar mensen om me heen heb die iets, en vooral ook vele jaren, jonger zijn dan ik.

Ik tel mijn zegeningen.

En ik neem nog een oliebol. Want dat moet.

Een heel klein inbrekertje

Wat ik al die tijd verwacht had, kwam niet uit, niet helemaal althans. Dat je je in je eigen huis ineens heel onveilig voelt. Na een inbraak. Wat domineert: dat je je probeer in te denken in de overwegingen van de inbreker.

Nou goed, de angst is er toch een beetje. Dat je ’s nachts naar het toilet moet – dat is naast je slaapkamer – en dat je dan even denkt: die vent (ik houd het er maar op dat het een man was) kan nu stilletjes in het donker achter de openstaande deur van de kamer aan de overkant staan, zoals hij gedaan moet hebben toen ik in de nacht van maandag op dinsdag naar het toilet ging en één ding bewust waarnam: dat de deur van de badkamer, die altijd gesloten is, op een kier stond. Ik sloot hem en ging weer slapen.

De volgende ochtend maakt Djamila me enigszins verontwaardigd wakker: ‘Wat heb je met mijn koffertje en met mijn tas gedaan?’ Niks, zei ik, terwijl ik, nog nietsvermoedend, een badjas aanschoot. Ik de werkkamer stond genoemd koffertje onder haar bureau, de tas, die daar nooit staat, óp het bureau, met de portefeuille ernaast.

Ik keek naar de buitendeur: twee grote, grove boorgaten op ooghoogte, de dievenklauw open. Toen zag ik een leeg kartonnen doosje, dat altijd hoog in de boekenkast staat, op een tafel liggen.

Waar het koffertje tot dan toe was geweest, wist ik niet eens, maar Djamila wees het me aan: het had onderin een kleerkast in de kamer naast de werkkamer gestaan. Hier was dus iemand doelbewust naar die kast gelopen, had het koffertje eruit gehaald en op het bureau geopend – er zat sinds jaar en dag niets anders in dan wat oude papieren en dito foto’s. Wat er met de inhoud van de portefeuille was gebeurd: geen idee, maar er was niets uitgehaald.

Verdere inspectie leverde op dat er een gat was geknipt in het gaas van het hek rond de tuin.

Merkwaardig: voor de deur waardoor de onverlaat was binnengekomen staat normaal een tweezits bankje met daarvoor een glazen terrastafel. Op de zitting van het bankje waren duidelijk de afdrukken van modderige voeten te zien en zaagsel van de boorgaten. Maar bankje en tafel stonden keurig tegen de gevel, bij vertrek had de dief dus die moeite genomen.

Hoe lang was hij binnen geweest?

Ja, hij was de gang naar de voordeur gelopen en had de tas van Djamila gehaald én, zoals we enkele uren later ontdekten, de plastic spaarkoe waarin we sinds jaar en dag overtollig muntgeld in deponeerden. Die vormde, bleek later, de buit. Of was er toch iets gedaan met de ID-kaart van Djamila en haar pinpas?

Buiten het bankje waren nergens voetsporen te vinden.

Drie politiemannen in vol ornaat stonden even later voor de deur en vroegen ons het hemd van het lijf – bijvoorbeeld ook: komt er wel eens iemand in huis die rondgekeken kan hebben? Goede vraag: de wetenschap dat het koffertje daar moest staan waar het stond, dat er een dievenklauw op de werkkamerdeur zat, dat er misschien iets interessants in de lege kartonnen doos zat, hoe wist de dief dat? Waarom werden alleen spullen van Djamila aangepakt en niet die van mij? Mijn bureau was niet aangeraakt, terwijl er een paar dingen op lagen waar een ‘normale’ dief belangstelling voor zou kunnen hebben.

Wat we met de plantenkas in de tuin deden? Ook al een goede vraag, als ik zou zeggen: wiettelen, zou de hele zaak in een ander daglicht komen te staan. Maar ik antwoordde naar waarheid: om gevoelige planten te overwinteren.

De eerste nacht daarna gingen de telefoons mee naar bed, gingen alle deuren op slot en gebarricadeerd. Djamila dacht dat ze niet zou kunnen slapen, maar dat viel mee.

Ik piekerde wel een poosje, met name over de mogelijkheid dat iemand die wij alleen in huis vertrouwd hadden gegevens kon hebben doorgespeeld.

De buurman meldde gistermorgen dat de onze de enige inbraak was geweest in onze woonplaats.

En later op de dag meldde de politie dat zij de zaak niet gingen onderzoeken: ze hadden wel iets anders te doen.

Waar ik begrip voor heb.

Hoewel: ik had nog welk een interessant vermoeden: dat de inbreker een heel klein persoontje moet zijn geweest. Misschien toch een poging van mij de boel te bagatelliseren. Want er komt toch af en toe woede in je op: hoe haal je het in je hoofd om je met relatief grof geweldig iemands huis binnen te dringen en rond te snuffelen naar geld, want daar ging het duidelijk om.

Het vervullen van idealen

Ideaal hoor: je wekt zelf de stroom op die je nodig hebt om je broodjes te bakken, de was te doen en te drogen, de airco te laten koelen en verwarmen, je elektrische auto op te laden,  je koffie te zetten, je voedsel te bereiden.

Inderdaad ideaal: maar dan alleen in de maanden april tot en met september en als het al die maanden overdag eindeloos zonnig is. En als je dan stroom overhoudt verkoop je dat overschot aan de elektriciteitscentrale, die er best een paar centen per kilowatt voor over heeft.

Je zonnepanelen moeten daar allemaal voor zorgen. 

De oplettende lezer zal intussen wel gemompeld hebben: als de zon de hele dag schijnt kun je de was ook aan de waslijn, op de bleek of aan de wasmolen drogen, maar ja, dan stuur je van 1 januari 2027 dus weer onnodig je stroom, opgewekt met je peperdure zonnepanelen-installatie, naar de elektriciteitsproducent die er niet eens ‘dank je wel’ meer voor zegt, en vervolgens zo duur mogelijk verkoopt aan wie het maar wil hebben – bijvoorbeeld tegen marktconform tarief aan de producent van de stroom. Jij en ik dus.

Je reinste diefstal, als u mij niet kwalijk neemt.

En dan hebben we het nog niet over de periode van eind september tot eind maart, wanneer dag en nacht heel veel stroom nodig is om te verwarmen, tenzij je zwaar geïsoleerd hebt, en waarin toch gewassen en gedroogd moet worden, ook als maandenlang de zon zich niet of heel bleekjes laat zien. Ik noem  uitdrukkelijk verwarmen ook: we moeten toch van het gas af?

Kortom: de afschaffing van de saldering per 1 januari 2027 zal een einde maken aan een van de succesvolste acties die een eerzame burger kan plegen in de strijd tegen de klimaatverandering: de zonnepanelen; ik hoor dat de eerste daling in de verkoop van de panelen inmiddels al is gesignaleerd, en zal helemaal stoppen op 1 januari 2027, schat ik zo in.

Je kunt het ook zo zien: het kabinet Wilders is van plan twee belangrijke wensen van het PVV-electoraat in vervulling te doen gaan: al die zwarte luitjes, met name daaronder de moslims, het land uit en niet meer terugkomen; een wens die vooralsnog een wens blijft, het gehannes van mevrouw M. Faber geeft er weinig vertrouwen in dat het ooit zover komt, dus de vervulling van die wens blijft voorlopig een wens.

Maar de wappies onder de Wilderskiezers zullen blij zijn: de regering verklaart dan wel (nog) niet dat de wereld een platte pannenkoek is, dat gedoe met die zogenaamde klimaatverandering hoort tot het verleden. Geef nog eens gas!

Netflix-serie Honderd jaar eenzaamheid

‘Vele jaren later, staande voor het vuurpeloton, moest kolonel Aureliano Buendía denken aan die lang vervlogen middag, toen zijn vader hem meenam om kennis te maken met het ijs.’

Van echt goeie boeken ken je de eerste zin van buiten. Deze kende ik niet van buiten maar ik had er wel vage herinnering aan – het is de eerste zin van de roman Honderd jaren eenzaamheid van de Colombiaanse schrijver Gabriel Garcia Marquez.

Aureliano is de tweede zoon van José Arcadia Buendía en Úrsula Iguarán, hij is geboren met de ogen wijd open en hij heeft voorgevoelen die uitkomen. Anders dan de ouders van Úrsula, die vonden dat hun dochter onder haar stand trouwde, dachten, kregen de Buendía’s geen leguanen als kinderen en ook geen kinderen met varkensstaarten; wat ze wel kregen was aanleiding tot een van de mooiste romans in magisch realistische stijl uit de wereldliteratuur – en nu ook tot een zestiendelige serie op Netflix, waarvan de eerste acht delen van elk ongeveer een uur (de rest is nog niet beschikbaar) ik deze week bekeek.

Het boek las ik omstreeks 1998 en ik moet eerlijk bekennen dat ik me er weinig van herinner, behalve een gevoel dat de inhoud me destijds zeer had aangegrepen. De daarin opgevoerde sfeer is wonderbaarlijk goed overgekomen in de serie, zelfs de ‘romantische’ scènes (ik neem aan ten behoeve van de film ten opzichte van het boek nogal aangedikt) hebben dat magische dat het boek kenmerkt.

De roman heeft een historische (en naar verluidt ook autobiografische) achtergrond: het Zuid-Amerikaanse Colombia in de negentiende eeuw in de periode waarin in Zuid-Amerika revoluties en contrarevoluties aan de orde van de dag waren.

De familie Buendía onttrekt zich lange tijd aan de strijd tussen ‘liberaal’ en ‘conservatief’ door, samen met een groep andere mensen, het oerwoud in te trekken en in een moerasgebied het dorp Macondo te stichten, een soort anarchistische enclave; maar de politieke strijd bereikt uiteindelijk toch ook het dorp. De familie Buendía breidt zich intussen sterk uit, ook door, laten we maar zeggen, ongebruikelijke of onregelmatige toevoegingen.

Het contact tussen Macondo en de buitenwereld komt overigens al eerder al eerder tot stand door ongeregelde bezoeken van een grote groep zigeuners, die de familie Buendía kennis laten maken met fenomenen als magnetisme en het vergrootglas. De leider van de groep, Melquiades blijft uiteindelijk inwonen bij Buendía, en leert vader en de kinderen het zoeken naar de schepping van goud en zilver, het maken van foto’s en hoe ijs eruitziet.

Marquez, overleden in 2014, had uitdrukkelijk verboden dat het werk zou worden verfilmd, bang als hij was dat het gedaan zou worden met Amerikaanse acteurs en gesproken in Amerikaans Engels. Uiteindelijk wist Netflix met de familie van Marquez tot overeenstemming te komen: de serie is gemaakt met (voortreffelijke en raak gecaste) Colombiaanse acteurs, opgenomen in Colombia, gesproken in Colombiaans (en dus volstrekt onverstaanbaar) Spaans. Volgens Marquez zelf is het boek ook een sleutelroman. Hij zei ooit: ‘De meeste critici realiseren zich niet dat een roman als Honderd jaar eenzaamheid een beetje een grap is, vol signalen voor goede vrienden, en daarom nemen ze, met een zelfgekozen recht zich er op te mogen laten voorstaan, de verantwoordelijkheid op zich om het boek te decoderen en daardoor het risico te lopen zichzelf vreselijk voor gek te zetten.’

Gezien het feit dat wij niet behoren tot Marquez’ intieme kennissenkring, is het niet nodig dat wij ons verdiepen in de details van de sleutelroman, en mogen we ons dus vermeien in een sfeer als die van Bertolucci’s Novecento, en achteloos voorbijlopen aan zwevende wiegen, mislukte executies en een zak met voorouderbotten die zelf ergens ‘heenloopt’.

Laten we er nog maar een nemen

Onder de titel ‘Blijf van hun avvekaatje af’, schreef leermeester en collega Guido t’Sas pas geleden op zijn weblog het volgende stukje, naar aanleiding van de ophef die ontstond door het ‘nieuws’ dat in een verzorgingstehuis in Maassluis sinds kort een alcoholverbod van kracht was.

‘ Ouderen zouden de alcohol moeten afzweren, zo luidt de nieuwste trend. De eerste gedachte die me bij het lezen van deze berichten opkwam was: blijf van hun avvekaatje af. Laten we het er eens rustig over hebben.

Wel eens zo'n bezoekje of feestje meegemaakt, waarop oma dat gele spul naar binnen werkte? Genietend tijdens de conversatie? Láát ze toch. Er wordt al zoveel als 'ongezond' aangemerkt, dat het leven of wat daarvan nog rest veraangenaamt. Die cultus herinnert me aan een toneelstuk van mijn vader, waarin een oude man zwijgend aardappelen zat te schillen, totdat hij het laatste exemplaar in de emmer gooide met de woorden 'Dan maar kapot!'

Nu ik het toch over m'n vader heb, die haalde de 89. Een van de laatste keren dat ik hem bezocht, daalde hij de trap af grijnzend, met een fles oude jenever als een baby in z'n armen. Hij nipte er meer van dan goed voor hem was, maar bleef helder van geest tot op z'n sterfbed.’

Dat stukje las ik vanmorgen pas, op de dag dat 34 jaar geleden mijn moeder overleed; ze was om mij niet bekende redenen opgenomen in het toenmalige Canisius Ziekenhuis in Nijmegen, en toen ik, reagerend op een alarmsignaal van mijn oudste zus, daar aankwam, was ze juist overleden aan een longembolie.

Ze was 86 jaar en 48 dagen oud – ik hoop die leeftijd op 30 december te bereiken – en ze kon al ruim acht jaar, sinds het overlijden van mijn vader in juni 1982, niet meer zelfstandig wonen, laten we het maar zo uitdrukken. Ze rookte al een tijd niet meer, maar ze dronk steeds vaker graag een biertje.

Hoe ze daartoe kwam is mij niet bekend, ‘bij mij thuis’ werd wijn en grappa gedronken, bij ontstentenis aan dat laatste drankje ook wel eens vieux, in de wandeling cognac genoemd.

Mijn jongste zus – ook alweer negen jaar in de hemel – leidde, als reisleidster, een soort uithuizig bestaan, maar geregeld landde ze voor een paar weken aan in Nijmegen waar ze de regie ter hand nam: dat bier ging als eerste de deur uit en ook overigens zag ze voor mijn moeder toe op wat ze zelf als een gezond dieet beschouwde.

Protesten van de overige kinderen, namelijk dat je iemand die een eind in de tachtig is zijn laatste lolletje niet moet ontnemen, waren wat haar betreft gericht aan dovemansoren. Gelukkig bleef de schade beperkt doordat mijn zus al gauw weer naar haar werk in de skiërij in Zwitserland moest en kon er dus weer een biertje gedronken worden.

Of dat oorzaak is geweest van die fatale longembolie, daar waag ik me niet aan. Maar als het een rol heeft gespeeld: het is een mooie, schone en vlotte manier om aan je onvermijdelijke einde te komen.

Ik neem er nog eentje en hoop dat die embolie nog lange tijd uitblijft, en ik denk dat Guido er net zo over denkt, want hij is al 90 jaar.

Proost!

Een gemiste kans

Gisteravond zat ik ietwat verveeld naar de laatste verklaringen te kijken die werden afgestoken in de Tweede Kamer over de begroting van het kabinet-Wilders. En ik moest denken aan die datum in oktober 2010, toen twee eminente Limburgers zichzelf voor aap zetten, niet alleen door elkaar bijna snikkend in de armen te vliegen, maar vooral omdat die twee en een groot deel van de rest van het CDA vonden dat een kabinet Rutte-Wilders best een goed idee zou kunnen zijn.

Dat was het niet, Wilders kan alleen een kabinet hebben waarin hij de baas is, en dan alleen nog een kabinet dat hem rechtstreeks het dictatorschap mogelijk maakt. Hij liet Rutte I dan ook bij de eerste de beste gelegenheid eenvoudig op zijn bek gaan.

Veel partijen in het land hebben daardoor het lesje geleerd en een feitelijk cordon sanitair opgetrokken rond de radicaal-populistische eenmanspartij. (‘Dit is Nederland. Nederland is van ons.’)

Alleen het CDA heeft er niets van geleerd, en zelfs Henri Bontenbal, die wel een verstandige man leek, ging deze week de weg van Camiel Eurlings en Maxime Verhagen, door de begroting van onderwijs weliswaar een slechte begroting te vinden, maar toch, na zijn persoonlijk ingrijpen, een mínder slechte begroting, die daardoor toch zijn goedkeuring kon wegdragen. Waarbij ik terzijde wil opmerken dat rond de spectaculaire bezuinigingen de scherpe rottingsgeur hangt van ‘immigranten pesten’, zoals veel van de maatregelen, nu officieel goedgekeurd, van kabinet Wilders.

Waarbij mij ook opviel dat het vuile werk werd gedaan door een naamloos Kamerlid en niet door de fractieleider van het CDA zelf.

Datzelfde Kamerlid had ook nog de brutaliteit het standpunt van Frans Timmermans (GroenLinksPvda) iets te vinden van een vorige generatie, die blijkbaar inmiddels had afgedaan en plaats had gemaakt voor iets moderns, iets cools. Democratie is mooi, maar je moet het niet overdrijven, zoiets.

Waarmee een gouden kans werd gemist het kabinet met veruit de meeste incompetente en deels ook kwaadaardige domkoppen uit de vaderlandse geschiedenis met pek en veren de laan uit te sturen, de minister van Buitenlandse Zaken niet te na gesproken. (Nou ja, ik wil ook niet te ongenuanceerde overkomen.)

Eén klein lichtpuntje – noem het een kerstkaarsje – is wel overgebleven – buiten de politieke zelfmoord van het CDA – en dat is dat iedereen weet dat het cordon sanitair rond Geert Wilders bij de eerste de beste gelegenheid en nu definitief moet worden gehandhaafd en versterkt, wegens diens gevaar voor het land en het beeld van het land in de wereld en de kans dat hij van Vladimir Poetin de Nederlandse Defensie (te) kort moet houden.

Nu moeten de kiezers dat nog willen, natuurlijk.