SanteLOGie

Carnaval heeft een doodshemd aan

Door Guido t’Sas

Met een van mijn hoofdredacteuren heb ik eens 'n korte discussie gehad over carnaval. Hij beweerde namelijk dat het feest in Eindhoven ouder was dan dat van Breda. Ik won met de opmerking dat de verovering van Breda door de troepen van Maurits op 4 maart 1590, die met het turfschip, mede te danken was aan het feit dat de Spaanse bezetting van het kasteel aldaar ondermaats was omdat de meeste soldaten in de stad aan het carnaval vieren waren. Eindhoven was toen nog 'n onbetekenend nest, om met Antoon Coolen te spreken.

Zelfs de uitspraak van het woord carnaval (betekenis: afscheid van het vlees) in Oost-Brabant is niet authentiek met het accent op de eerste lettergreep, in plaats van op de laatste. Cárnaval in het oosten dateert, afgezien van Den Bosch, van na de Tweede Wereldoorlog, durf ik te beweren.

Volgens mij heeft het feest z'n doodshemd aan. Dat zal ik proberen uit te leggen. Carnaval is oorspronkelijk het feest van de gekte, van de drie (en niet vijf of meer) dagen dat je elkaar gemaskerd, al is het maar met een gordijntje (bestaat de dweil in Bergen op Zoom nog?) eens lekker de waarheid zegt.

Ik geef toe, dát carnaval heb ik nooit meegemaakt. Ik ga uit van de verhalen van mijn in Breda geboren vader. Die vertelde, hoe er in een gezin maanden werd gewerkt aan een linnen carnavalspak, van boven tot onder beplakt met postzegels. De drager liep de eerste prijs mis, doordat het pak scheurde toen hij zich op het bal in Concordia bukte om een eerzaam gevallen partner te helpen.

Ooit hadden wij een logee uit de Achterhoek (de naam eindigde op ing) die niet wist wat hij met carnaval moest aantrekken. Mijn moeder, die overigens in Zuid-Holland was geboren (ze zei morgoggend in plaats van morgen vroeg) adviseerde hem: keer je colbert te binnenste buiten. Dat is het.

Dat het niet goed gaat met het hedendaagse carnaval, leid ik voornamelijk af uit een pagina in de krant, waarin met plaatjes en al het begrip lifestyle wordt toegepast op het feest: wat trek je aan en wat niet? Vinkjes en dodelijke kruisjes.

Zelfs mijn geboren Eindhovense Levensmaatje knipperde verbaasd met de ogen.

De burgemeester-visserman

Als de maffiosi in je dorp, die je bitterste vijanden waren, ineens poeslief beginnen te doen, is het zaak goed op te letten. Burgemeester en voormalig visser Angelo Vassallo weet dat van het begin af aan, hij heeft het nog twaalf jaar kunnen uitstellen maar op 5 september 2010 hebben de maffiosi er kennelijk genoeg van dat er niks meer te verdienen valt onder het bewind van de-burgemeester-visserman; om diens bewind te beëindigen zijn zeven schoten voldoende.

De zeven schoten hoor je alleen maar. Het beeld van de film Il sindaco pescatore is dan al op zwart.

Vassallo was degene die er in 1998 al genoeg van had – van de algemene verloedering van zijn dorp Acciaroli en de aangrenzende zee aan de westkust van Italië, regio Campania waarvan Napels de hoofdstad is – vuilnis wordt in zee gestort, of ligt in bergen te slingeren in en rond het dorp, de zee is zo verpest dat er niets van betekenis meer gevangen wordt; dat is de directe aanleiding voor Vassallo om te zien naar ander werk: het moet anders en daarvoor moet hij burgemeester worden.

Als hij dat eenmaal is merkt hij pas hoe ver de verrotting al heeft toegeslagen. De gemeente-ambtenaren hebben al maanden geen salaris meer gehad, sommigen komen al helemaal niet meer opdagen of hangen maar wat rond; de gemeentesecretaris is zelfs de zetbaas van de rijke man in het dorp, die zich onbedreigd heer en meester voelt.

Vassallo wordt belaagd via zijn kinderen, die met foute vrienden omgaan en drugs gebruiken, waardoor de burgemeester zelf in opspraak wordt gebracht, maar hij houdt taai vol, al moet hij er het provinciebestuur voor uitdagen. Hij laat de louche nachttent sluiten waar drugs verkocht en gebruikt worden en onder luid gejuich een in de haven geduwde auto ophijsen. Hij vervangt de duidelijk omgekochte gemeentesecretaris door een oude vriend, een slimme, gepensioneerde advocaat.

De resultaten zijn te zien: het dorp wordt schoongehouden, de zee gaat er ook beter uitzien en uiteindelijk krijgen zee en strand van Acciaroli de vijf blauwe vlaggetjes van de milieubeweging, wegens uitzonderlijke reinheid, waardoor de toeristen toestromen en de mensen in het dorp op een nette manier in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

En dan, na twaalf jaar, heeft de plaatselijke maffia er kennelijk genoeg van. En raapt de boss van de plaatselijke clan ineens wèl zijn peukje op… Waarna die zeven schoten.

Sergio Castellitto, die de burgemeester-visserman speelt, doet dat buitengewoon natuurlijk en indringend. De echte Vassallo was dan wel een eenvoudige visser, maar hij had ook gestudeerd aan de universiteit, hoewel hij zijn studie niet had afgemaakt. Dat is geen gemakkelijk personage om vorm te geven voor een acteur, maar Castellitto doet dat op een hoogst natuurlijke manier. Hij is dan ook de beste acteur van de film waar de anderen – zijn vrouw, zijn kinderen, de maffiosi, het gemeentepersoneel voornamelijk een soort sprekende figuranten zijn.

Prachtige film in de befaamde Italiaanse filmtraditie. Op Netflix.

Een onverschrokken journalist

Al vele jaren is er een journalist in Italië die zwaar bewaakt wordt en elke nacht ergens anders slaapt: Roberto Saviano die in 2006 het boek ‘Gomorra’ liet verschijnen. Hij gaat sindsdien door met publiceren van de misstanden in en rond Napels.

Het is dezer dagen veertig jaar geleden dat een andere journalist, Giuseppe Fava, hoofdredacteur van het maandblad La Sicilia in Catania op Sicilië op straat werd doodgeschoten, wegens zijn onthullingen over de Catanese maffia; de burgemeester van de stad hield ook daarna vol dat er in Catania geen sprake was van maffia, en dat Fava was doodgeschoten omdat hij een relatie zou hebben met de vrouw van een hoge Piet in de stad. Bewijs: de maffia gebruikt bij zijn afrekeningen gewoonlijk een kalasjnikov, en Fava was gedood met vijf nekschoten uit een licht pistool.

In 2018 verscheen een film over deze zaak, getiteld Prima che la notte – Voor het nacht valt. Vermoedelijk staat die tekst op de briefjes die Giuseppe Fava (zeer overtuigend gespeeld door Patrizio Grifuni) voor zijn vertrek in de late avond verdeelt over de schrijfmachines van zijn collega’s op de redactie van La Sicilia die dan allang thuis zijn. Hij weet dan al dat hij geregeld geschaduwd wordt door de maffia en vermoed dat men nu met hem wil afrekenen. Hij rijdt de straat uit, ziet dat hij gevolgd wordt, stopt op de stoep rechts, de auto achter hem stopt ook, er stapt iemand uit met een pistool in de hand die lost vijf schoten door het open raam van Fava’s auto.

Fava weet op dat moment dat zijn doel, de onthulling van het bestaan van de Catanese maffia en wie in de stad aan de voet van de Etna daar allemaal bij betrokken  zijn, bereikt is: een ploeg carabinieri en een officier van Justitie uit Turijn hebben de zaak in handen gekregen en de kopstukken van die organisatie zijn opgepakt, dankzij de artikelen van Fava en zijn medewerkers in La Sicilia.

Maar Fava heeft natuurlijk wel zijn eigen doodvonnis getekend en hij weet ook dat hij avond niet zal overleven – ‘voor de nacht valt’. (Aangezien niemand meer wil investeren in zijn krant is die hoe dan ook ten dode opgeschreven. Er is nog altijd een dagblad La Sicilia, maar of dat de voortzetting is van Fava’s blad onttrekt zich aan mijn waarneming.)

De film vertelt dat verhaal, maar legt daarbij de nadruk op Fava’s karakter en dat van zijn medewerkers. Hij is een charismatische hoofdredacteur, een strakke organisator, die een groep jonge enthousiaste journalisten en fotografen weet te inspireren, met zijn onverschrokken optreden, met zijn toespraken op de redactie over het kwaad van de maffia en de taak van journalisten om het mechanisme daarvan met naam en toenaam bloot te leggen.

Een enkeling aarzelt, ook zijn eigen zoon vindt dat hij te driest te werk gaat. Maar Fava, die op dat moment een carrière achter de rug heeft als sportjournalist en toneelschrijver, zet zijn hele onbevreesde charisma in om ze te inspireren. Hij gaat persoonlijke confrontaties met vermoedelijke maffiakopstukken in Catania niet uit de weg, met name wanneer die proberen hem, onder meer door pogingen tot omkoping, op andere gedachten te brengen.

Het is een film die je, kort gezegd, bij de strot grijpt.

Hij is geregisseerd door Daniele Vicari. Aan het script werkte Claudio, de zoon van Giuseppe Fava, mee.

Te zien op Netflix.

Jan Bosmans, homo universalis

‘Veelzijdig is geen gave, maar een last,

Als iemand die overal thuis is, maar nergens past’

De aanhef, een citaat van een zekere W. Anthon Fasel, is die van de rouwbrief die ik gisteren ontving, houdende de aangekondigde dood van mijn vriend en collega Jan Bosmans, ‘hartstochtelijk minnaar van het Nederlands, kind van de Verlichting, burger van Europa’. Aangekondigd omdat hij, ongeveer twee jaar nadat bij hem ALS was geconstateerd, had gekozen voor euthanasie, ‘na de feestdagen’, meldde hij me in december – ‘Jan stond erop zijn organen en weefsels af te staan aan zijn medemensen.’

Ik was, in augustus 2021, bij hem in zijn tweede huis in Noord-Frankrijk toen hij juist vernomen had dat zijn symptomen helaas geen lastige maar niet dodelijke ziekte aankondigde, maar dat het wel degelijk ALS was.

Jan zou op 6 juli van dit jaar 69 jaar zijn geworden, hij vond het werkelijk verschrikkelijk, wat hem overkwam. Wie niet, zou je zeggen, maar Jan was er meer dan honderd procent niet mee eens, terwijl hij koortsachtig verder werkte aan zijn autobiografie.

Waarom, weet ik niet meer, maar enkele jaren geleden schreef ik een soort hagiografie van Jan – die ik hier grotendeels laat volgen, in het Engels, maar dat overleven jullie wel:

‘One could call him a Flemish republican nationalist, scorning the Belgian royal family, a fierce warrior against arrogant Dutch pretence of superiority, a better speaker and writer of Dutch than most Dutchmen.

But more than that he is a medical doctor, a radiologist, but one who lacks all the properties one tends to ascribe to the shamans of modern medicine – haughtiness, aloofness, self-consciousness, arrogance. No trace in Jan of longing to be a member of a powerful oligarchy, next of kin to a secret society.

Nothing of the sort. Jan Bosmans is one of a kind. Very few doctors have worked outside their trade, and after a few years returned to become a sought after scientist. Jan Bosmans did. He has worked as a journalist – writing articles, leading magazines, not only medical ones but also on a wider scientific scale.

He is fascinated by flying, he has been a pilot for many years.

But you could ask him to tell you the story of the first twenty-two Roman emperors and he will deliver the story without hesitation. You could ask him to write a sensitive poem on love, or clouds or birds or anything at all, he will try to avoid doing so but later on you will find it in your mail.

But while you’re at it, do not hesitate to ask him to participate in a quiz on tv, not the ones where one is asked what the colour of the sky is, but the difficult ones, e.g. the ones in which one is asked to mention the names of the first twenty-two Roman emperors. He has won all Belgian quizzes, so much so that he is barred from participating anymore. And I am embarrassed to have been the one who was so proud to sit next to him in a famous difficult Dutch tv quiz – and failed, and doing so made him lose for the first time in his life.

Jan is also wonderful travel company. In many respects. His knowledge of what to see and what to eat and drink in many places in the world, especially in the United States and many places in Europe too, is unrivalled. He always sits there quietly, not talking as much as many journalists tend to do, but always bringing conversation to a higher level, or making the company laugh with a witty word game.

Meanwhile on many occasions Jan always was the trusted family doctor in any given group of travelling journalists. Any medical problem arising he calmly assessed, gave an advice or reassured that there was nothing to be afraid of, so most of the time making possible the undisturbed continuation of the journey.

Jan Bosmans is back now as a radiologist, as a PhD at that, undoubtedly of sorts, and what I regret very much, as this did away with the travelling around the globe. We were a merry company, a group of people striving to be the homo universalis Jan Bosmans nearly achieved to be.’

Jan vond dit stukje overdreven, moet ik erbij zeggen, maar ik blijf erbij. Ik kan er nog aan toevoegen dat hij lid was van de enige Europese politieke partij, Volt.

Twee dagen vóór zijn overlijden, op 11 januari 2024, schreef Jan Bosmans dit gedicht, dat afgedrukt staat in de rouwbrief:

ik droomde dat ik vloog

niet met vleugels, maar gewoon

mijn armen uitsloeg en vloog

net als een vogel, als een mens

zoals een mens vliegt, zwemmend

in de lucht, met brede slagen

ik droomde dat ik liep

op een pad zonder begin

mijn benen volgde en liep

eerst bovenaan het pad

dan aan de onderkant, en

alleen mezelf tegenkwam

ik droomde hoe vreemd is dit

wat ik ken uit talloze dromen

is tastbaar nu, het pad zonder begin

de lucht waarin moeiteloos zwem

de droom die was

die ik was

de droom

Toen het nog leuk was op de krant

Lang niks meer van gehoord, en nu is hij overleden. Dat mompel ik vaak voor me uit als mij het bericht bereikt dat en een oud-collega of een andere relatie uit een bont journalistiek leven de pijp aan Maarten heeft overhandigd. De krant zelf besteedt daar tegenwoordig nauwelijks nog aandacht aan, maar er zijn uitzonderingen.

Zo ook bijvoorbeeld betreffende Theo, beter bekend als Thei, Gijsen, beroeps-Kerkradenaar en persfotograaf. Een  mooi stukje, compleet met foto, in de maandageditie. Tegenwoordig zouden we hem zzp’er noemen, maar destijds – jaren tachtig, negentig – hadden we er geen naam voor. Thei was gewoon iemand die per ongeluk in het vak gerold was en die je kon bellen als er ergens een foto gemaakt moest worden.

Dat bestond toen nog: ik ben er zelf zo een – want wat deed je als je het diploma van de literair-economische afdeling van de Hogere Burgerschool had? Dan ging je naar kantoor. Nou, dan maar naar het kantoor van een krant, waar je na drie maanden proeftijd een vaste baan kreeg.

Thei kreeg die vaste baan niet, want de krant had geen fotografen in vaste dienst, werkte dus met freelancers. Tegenwoordig zijn persfotografen serieuze kunstenaars, toen ook al, maar Thei niet. Hetgeen niet wilde zeggen dat hij slechte foto’s maakte, integendeel. Maar hij was vooral een vrolijke flierefluiter die grossierde in van die botte grappen die tegenwoordig niet meer mogen, en die ik dus helaas niet kan citeren.

Hij kwam zelden op tijd voor een afspraak, en als je hem belde om hem een opdracht te geven kreeg je opvallend vaak zijn vrouw aan de telefoon, die meedeelde: ‘D’r Thei sitzt in ut baad.’ (Ik ben de spelling van het Kerkraads helaas niet machtig.)

Hij was ook vaak ‘slachtoffer’ van kleine pesterijtjes. Hij had maar één oog, het andere had hij verloren bij een verkeersongeluk. ‘Maar dat is voor een fotograaf juist goed, die heeft echt maar één oog nodig.’ Autoriteiten konden van Thei de pest krijgen. Destijds had Heerlen een heel steile meneer als burgemeester (die teleurgesteld door het leven ging: hij had op Den Haag gerekend maar het werd Heerlen), Thei was aanwezig bij een van de vele gevallen van core business voor burgemeesters: lintjes doorknippen (of opspelden, kan ook.) ‘Zeg burgemeester,’ zei Thei, die erbij was voor de foto. ‘Zeg het eens, meneer Gijsen,’ zei de burgervader minzaam. ‘Weet u wat ik het mooiste van Heerlen vind?’ ‘Geen idee, zei de burgemeester, waakzaam, want hij kende Thei ook. ‘De bus naar Kerkrade!’ Waarna Thei er zelf het hardste om moest lachen.

Dat type oubollige grappen.

Nou, nog eentje dan, die volgens mij nog net kan.

Op vakantie in het toenmalige Joegoslavië kampeerde Thei op een camping naast een naaktstrand. Hij had uiteraard ook de camera bij zich (d’r kammera) en werd door een Duitse toerist op zijn schouder getikt bij het via de lens bezichtigen van het naaktstrand. Hoe meneer de fotograaf het in zijn hoofd haalde zijn ongeklede echtgenote te fotograferen? Thei vertelde trots op de redactie over de wijze waarop hij het probleem had opgelost. ‘Jij gelooft toch zeker niet dat ik mijn lang lins ga versjangelére voor die vrouw van jou?’ Het leek mij sterk dat je daarmee weg komt, maar het was natuurlijk wel leuk gevonden. (Ik heb me ditmaal niet gewaagd aan fonetisch Kerkraads, een taal die door Duitsers uitstekend verstaan wordt.)

Tachtig jaar is Theo geworden. Ik denk dat ik naar de crematieplechtigheid ga. Er zal best iets te lachen vallen.

Een verschrikkelijke ontdekking

Andere auto gekocht, ingeruild voor de Oude Schicht, oftewel de Volvo V40 van 1996, die ons trouw gediend heeft sinds 2002, een voortreffelijke reiswagen met een ouderwets benzineverbruik. Maar hij bladderde van buiten spectaculair af, er moesten vier nieuwe banden onder en ergens kwam er zoveel regenwater binnen dat we op natte stoelen zaten. De accu liep ook onverklaarbaar leeg, de vellen hingen bij de voorstoelen, en wat er nog meer ter tafel kwam. We kregen er nog vijf euro voor.

De administratieve afwikkeling begon aanvankelijk gladjes. De leverancier van de ‘nieuwe’ auto zorgde voor het vrijwaringsbewijs voor de oude bak, ik meldde zonder problemen de nieuwe auto aan bij de Rijksdienst voor het Wegverkeer, ik kreeg een brief met een overzicht van wat dat betekende voor de Motorrijtuigenbelasting – we hebben drie auto’s, de belasting voor dat drietal wordt maandelijks automatisch afgeschreven van de gezamenlijke en/of bankrekening – en er kwam nóg een papieren brief met de mededeling: u krijgt 21 euro terug. Natuurlijk heerste er een hoerastemming, de hele buurt kwam kijken naar de gelukkige winnaars, u kent dat wel.

Zoals gebruikelijk gebeurde er een tijdlang niks.

Totdat er vanmorgen een brief kwam van de Belastingdienst, de Centrale Administratieve Processen. Nu goed opletten dacht ik, indachtig de Toeslagenaffaire: één muisklik te veel of te weinig en ik woon in een kartonnen doos. Ik nam alvast een afwachtende houding aangaande de komende beslissing over de vraag hoeveel dagen ik naakt aan de schandpaal op het marktplein zou moeten doorbrengen met een kroon op mijn hoofd met het opschrift: Fraudeur!

In de brief stond dat ik geld ging terugkrijgen en dat de Centrale wilde weten naar welk bankrekeningnummer al dat geld moest. ‘Dat weten jullie toch’,  mompelde ik bijna en keek voorzichtig over mijn schouder of er al iemand in een regenjas met een gleufhoed en een zonnebril quasi onverschillig voor zich uit stond te fluiten.

Ik moest, om een en ander in goede banen te leiden, mij vervoegen bij de website belastingdienst.nl/betalenenontvangen, waar ik kon ‘lezen hoe ik dit moet doen’. Mijn bankrekeningnummer doorgeven, neem ik aan.

Aanmelden met Digid, en daar vond ik, na enig zoeken, eh niks. Nog maar eens geprobeerd. Misschien Motorrijtuigenbelasting als zoekterm invoeren? En ja, na enig heen en weer klikken, mij bewust van de risico’s van verkeerde v’tjes en zo, kwam ik terecht in een lange tekst waarvan de essentie was: je moet daar en daar heen klikken, daar krijg je een formulier, dat moet je printen en op de juiste wijze invullen, ondertekenen, in een enveloppe doen – uiteraard voldoende gefrankeerd – en op de bus doen. Geruststellend werd er aan toegevoegd dat na ontvangst van het formulier het invoeren van een banknummer flink wat tijd in beslag zou nemen zodat de betaling nog wel een poosje op zich zou laten wachten (dit laatste parafraseer ik).

Dat werd me te gortig – ik hoop niet dat deze opmerking ertoe leidt dat de Koninklijke Marechaussee maandag voor de deur staat – en besloot even onderuit te zakken. Dat leidt bij mij vaak tot bezinning.

Ik pakte na enkele minuten de brief erbij, zoals beschreven in de tweede alinea hierboven en zag daar staan dat het te ontvangen bedrag binnenkort op mijn bankrekening zou worden bijgeschreven.

Ik hoefde dus niks te doen. Maar wat betekent die brief van vandaag dan toch?

Ik kwam tot de voorlopige conclusie dat er bij de belastingdienst een geheime dienst bestaat, gevestigd op een geheime plek, die, uitsluitend om belastingbetalers ongerust en slapeloos te maken, volstrekt overbodige brieven fantaseert en ook opstuurt.

Mocht dit toch verkeerd aflopen: Hier spreekt Radio Bandoeng, vaarwel, tot betere tijden!

Journalistiek in tijden van cholera

Meer dan zestig jaar ben ik inmiddels journalist. Om precies te zijn: 63 jaar en drie maanden. Al die tijd is het vanzelfsprekend geweest dat ik vrij was in de keuze van mijn onderwerpen en vrij was omtrent die onderwerpen te onderzoeken wat ik maar wilde. Sterker nog: ik heb nooit eerder dan dezer dagen het idee gehad dat ik moest opschrijven wat de kern was van de manier waarop ik de kost verdiende. Het sprak vanzelf. Onhoorbaar. Altijd uiteraard ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’.

Eenmaal ben ik voor de Raad voor Journalistiek gesleept maar daar vrijgesproken; eenmaal ben ik van overheidswege op de vingers getikt wegens een overtreding van ‘de wet’. Ik had toen in een column over tuinieren die ik in de jaren tachtig schreef argeloos vermeld dat een inmiddels in Nederland verboden bestrijdingsmiddel tegen knaagdieren vlak over de grens, in Duitse tuincentra, nog volop te koop was. Ik kwam er met een waarschuwing vanaf.

Sinds een paar dagen bekruipt mij het gevoel dat dit tijdperk van vanzelfsprekende journalistieke vrijheid ten einde loopt. Dat idee had ik uiteraard al veel eerder, maar nu was er ineens een echte streep in het zand. Geert Wilders, die herhaaldelijk als zijn mening ten beste heeft gegeven dat journalisten ‘tuig van de richel’ zijn, kwam aan bij de villa waar ze nu een hele maand ‘elkaars nieren aan het proeven’ zijn en sprak tot de aanwezige afgevaardigden van de media: ‘Goede morgen, vrienden van de pers!’

Dat was niets minder dan een rechtstreekse bedreiging. Hij voelt aankomen dat hij ze nu kan pakken, smeert een ironisch bedoeld of minstens ironisch aankomend broodje dat tevens inhoudt: ‘Ik kan en zal vanaf nu niet aarzelen jullie aan te pakken als je iets schrijft dat mij niet bevalt.’

En dat kan natuurlijk iedereen betreffen, al denk ik dat de redactie van De Telegraaf, net als van RTL en andere commerciële bedrijven, het geen enkel probleem zal vinden de aankomende regering van dienst te zijn, al was het maar omdat ook de aandeelhouders van hun bedrijven dat wel een goed idee zouden vinden. Andere media met meer journalistiek verantwoordelijkheidsgevoel zullen dat niet zo snel doen, maar zullen toch al snel denken: láát dat interessante onderwerp nu maar liggen – mede omdat hun werkgevers ook aandeelhouders hebben die niet goed zullen willen of kunnen begrijpen waarom hun investering op de tocht staat.

Jaja, ik weet het, het is voorbarig, die regering is er nog niet, maar het is niet langer uitgesloten dat zoiets in het Nederland van 2024 realiteit zou kunnen worden, en ik voel me daar gewoon niet lekker bij.

Ik schrijf toch niet veel meer, en ik heb niet erg veel lezers, zacht gezegd.

Maar een aangenaam gevoel geeft het niet, Nederland als een nieuw model bananenrepubliek.

En overigens ben ik van mening dat de twee derde van de bevolking, die niet op Wilders stemmen hun onderlinge verschillen even opzij moeten zetten en bij de komende verkiezingen moeten stemmen op de Partij van de Beschaving.

Die er dan natuurlijk eerst wel moet komen.

Wij, van de oprechte journalistiek van Nederland, willen daar wel propaganda voor maken.

De schaduwkant van de impulsaankoop

Mijn oude vader placht te zeggen: ‘ik zou graag een miljoen belasting betalen per jaar’. Hij doelde uiteraard op het inkomen waarop zo’n belastingaanslag gebaseerd zou zijn.

Daar moest ik even aan denken toen ik de berichten las over de honderd miljoen euro aan winkeldiefstallen waar supermarktketen Jumbo mee te maken heeft (en naar ik aanneem ook andere branchegenoten.) Dan moet je dus een gigantische omzet hebben gemaakt. Hetgeen nog waar is ook.

Ik ga het ook niet te ingewikkeld maken, en ik zal er dus vanaf zien de vraag te stellen: was de sponsoring met tientallen miljoenen van wielrenploegen en Max Verstappen feitelijk niet ook een onrechtstreekse diefstal van de klanten van de supermarkt?

Rond het midden van de jaren vijftig van de vorige eeuw verschenen in Nederland de eerste zelfbedieningswinkels, later getooid met de naam supermarkt. Een gouden vondst: minder personeel nodig – personeel moeten betalen was toen ook al een doorn in het oog van de oprechte ondernemer – en een winkel waarin de klant alles voor het grijpen had en dat in toenemende mate ook deed. Er bestaat inmiddels een complete wetenschap omtrent de bevordering van impulsaankopen en als een zaak dat goed doet, groeit de omzet als kool.

Ik weet niet hoe het met jullie is, maar ik heb de neiging voor een bosje basilicumblad naar de supermarkt te gaan en met een volgeladen kar ten bedrage van honderd euro of meer naar buiten te komen.

In het kader van het onderhavige onderwerp dacht ik nog eens terug aan mijn eigen wederwaardigheden in de sector waar het hier om gaat, ruwweg de verkoop/aanschaf van voedingswaren. Daarvoor had je, pakweg zeventig jaar geleden, niet één, maar meerdere winkels nodig: de bakker, de slager, de melkboer, de groenteboer en de kruidenier. Die laatste huisde in onze arbeidersbuurt in net zo’n optrekje als iedereen die er woonde.

Jan Lagé en zijn vrouw bestierden de zaak: een kamertje van een vierkante meter of tien waarin langs twee wanden kasten met daarin de kruidenierswaren, daarvóór een smal gangetje en daar weer voor de toonbank. Achter de toonbank de klanten, die gedwee afwachtten tot ze aan de beurt waren. Bij Jan was het goed boodschappen doen: hij noteerde de prijs van de verkochte waren met de hand in je boekje, en dan kwam je later betalen, als je weer ergens geld vandaan had weten te halen.

Jan en zijn vrouw werkten je boodschappenlijstje af of vroegen eenvoudig wat je wilde kopen: een half ons kaas, een kopje suiker, een half pakje boter (waartoe ook margarine werd gerekend) en dan kon je naar huis. Aan de overkant.

Wanneer je iets zekerder was van je inkomen liep je wat verder, naar De Gruyter, voorzien van een fraaie Jugendstilgevel; binnen veel glas en koper en in smetteloos wit gehulde verkoopsters achter de toonbank. Achter hen de laden met losse koffie en thee, suiker en meel, de koffie werd desgewenst voor je gemalen. Je rekende af (soms wel een tientje, voor een hele week boodschappen); hoe de tien procent korting werd verrekend herinner ik me niet meer, de bijbehorende slogan luidde: ‘En tien procent, en betere waar’, maar dat geloofden de mensen maar half, ze noemden De Gruyter allesbehalve liefkozend ‘Piet d’n Dief’.

Hoezeer dat ook klopte, Piet de Gruyter hield er niet voldoende aan over om sport te sponsoren. Ook al doordat hij nog niet op het idee van de mogelijkheden van impulsinkopen was gekomen.

Of Chryso van Woerkom aan de Molenstraat in Nijmegen daar wel aan dacht, dat onttrekt zich aan mijn waarneming, maar in het begin van de jaren vijftig, toen hij de eerste zelfbedieningswinkel in Nederland opende, zag je er inderdaad heel weinig personeel, de klanten kregen een mandje mee en laadden daar de voorverpakte boodschappen in – het inpakken gebeurde nog gewoon ergens achter in de winkel.

De afgelopen jaren ging het concept van zelfbediening nog verder: je kunt nu in veel winkels ook zelf de kassa aanslaan en betalen. Dat daar wel eens wat fout gaat is een feit dat al langer bekend is: caissières maken ook geregeld fouten.

En voor de rest gooi ik er nog maar eens een spreekwoord tegenaan: de gelegenheid maakt de dief. Je stalt alles zo aantrekkelijk mogelijk uit en dan kan ik me voorstellen dat mensen die, net als toen bij Jan Lagé, niet voldoende geld hebben om al hun verlangens te vervullen, ook wel eens proletarisch winkelen, zoals we dat plachten te vergoelijken in de tijd toen de mensen nog gewoon links waren.

En nog altijd kan ik weinig medelijden gevoelen voor de grootgrutter die één procent van zijn omzet mist door ‘ongeregeld inkopen’. Je moet het niet doen, ik beveel niks aan, maar het zou wel eens waar kunnen zijn: nood breekt wet.