Hugo Adema rekent af

Een grootvader van honderd jaar, Willem Adema de Oudere die zich in de Tweede Wereldoorlog bij de SS aan het Oostfront schuldig heeft gemaakt aan afzichtelijke oorlogsmisdaden en daarvan een dagboek heeft bijgehouden, een dagboek dat in handen valt van een van zijn kleinzonen, Hugo. Hugo is kunstschilder die in een crisis verkeert door het plotselinge vertrek van zijn vrouw; het is in die stemming dat Hugo besluit af te rekenen met zijn grootvader, zijn grootmoeder, zijn ouders en zijn tweelingbroer Willem. Hij is verstoten uit de familie die na de oorlog het familievermogen vergaard heeft door het inzetten van technisch vernuft voor de olie- en gasindustrie op zee.

Ziehier een introductie van het boek Nirwana van Tommy Wieringa.

Hugo’s afrekening begint met het overtikken van grootvaders dagboek en het op band te zetten. Hij doet dat als het ware in het hol van de leeuw: het koetshuis van de grote familievilla aan zee. Vervolgens vat hij zijn schilderkunst weer op, waarbij hij zijn grootouders laat poseren voor een serie buitengewoon onthullende schilderijen; hij laat zijn (nogal dementerende) grootvader ook de tekst van het dagboek horen tijdens die sessies.

Ondertussen vertelt Hugo ook over het leven van zijn grootvader, die zijn bedrijvigheid direct na de oorlog oppakte, nadat hij op raadselachtige wijze was vrijgesproken – hij zou na zijn activiteiten als SS’er zich bij het verzet in Nederland verdienstelijk hebben gemaakt. Hij maakt zich uit de voeten naar Venezuela, waar juist olie is aangeboord – dat deel van het verhaal is niet alleen het vehikel van Hugo’s haat tegen zijn familie, die nog altijd verkeert in ultrarechtse kringen, maar dat alles uiteraard ook tegen de achtergrond van de milieuvervuiling die de olie-industrie teweeg brengt.

De olie- en gasindustrie als symbool voor de fascinatie en het gevaarlijke spel met het vuur dat de mens van oudsher speelt. Met daartegenover Nirwana: rust en leegte.

Hugo is, in tegenstelling tot zijn tweelingbroer Willem en de rest van de clan, niet alleen begaan met het milieu, maar wordt ook gedreven door medeleven met twee mensen: ten eerste Beth, zijn voormalige kinderjuffrouw die hij vlak voor haar dood weet op te sporen (en die door onopgehelderde oorzaak de dagboeken in bezit te hebben) en een tante, zus van zijn vader, die als microcephale zwakzinnige haar dagen slijt in een gesticht, en Hugo aanziet voor zijn grootvader, haar vader.

Onderwijl komt Hugo de schrijver Tommy Wieringa tegen die ook op zoek blijkt naar de dagboeken.

Het is, ik zou bijna zeggen: als gebruikelijk bij Wieringa, een merkwaardig boek. Wieringa geeft als gewoonlijk weer blijk van zijn uitgebreide eruditie op allerlei gebied. Hij weidt ook nogal breed uit in zijstraten van het verhaal, waarvan de lezer (ik) het nut niet onmiddellijk ziet. Ik noem het huis op Ibiza, waarvan het zwembad (ook te zien op de omslag van het boek) wel zijn weg vindt in enkele schilderijen. Zijn ex Loïs, die zich ontpopt als kunstfotograaf en een expositie houdt van haar werk, waarin Hugo’s geslachtsdeel een aparte rol speelt. En zijn prille relatie met de nuchtere Vera, de verpleegkundige voor dag en nacht die zorgt voor de grootouders van Hugo.

Het is ook een prachtig boek, dat je maar moeilijk weglegt, al gebeurt er per saldo nauwelijks iets in.

En tot slot: in de eerste hoofdstukken stond ik duidelijk op het verkeerde been, omdat ik dacht dat het allemaal wel erg leek op het boek De Stamhouder van Alexander Münninghoff. Maar dat is uiteraard een vergissing van mij: dat boek is een feitenrelaas, Nirwana Hugo’s poging in het reine te komen met zijn afstamming als telg van een familie met een minder fraaie geschiedenis. In de laatste regels van het boek wordt daar helderheid over verschaft. Of juist niet.