Beter laat dan nooit, zullen we maar zeggen. Ik bedoel daarmee mijn reactie op de roman Viktor van Judith Fanto, die begin vorig jaar uitkwam en kort daarna ook de Hebban literatuurprijs krijg. (Rare naam, die prijs? Niet als je weet dat ‘hebban’ het eerste woord is van dat ene zinnetje dat beschouwd wordt als de oudste geschreven tekst in het Nederlands, intussen duizend jaar oud, de tekst die begint met ‘Hebban ola vogela’, alle vogels hebben. Maar dit terzijde.)
Die prijs is geheel terecht, vind ik – want Viktor is nog steeds in de Nederlandse literatuur het opmerkelijkste romandebuut sinds lange tijd, en dat om diverse redenen. De schrijfster, die eigenlijk Judith Geertje van den Heuvel heet, is inmiddels 52 jaar. Gissen over het autobiografisch gehalte van het boek is niet nodig, het ís gewoon autobiografisch. Zo heet de ikfiguur Geertje van den Berg, maar neemt in het verhaal de naam Judith aan omdat ze joods wil zijn, gezien haar familiegeschiedenis, zoals zij die meent te kennen. De ikfiguur studeert, net als de schrijver, rechten in Nijmegen, het verhaal gaat over een broer van Fanto’s grootvader, Viktor Rosenbaum, een verrukkelijke bandiet, vrolijke Frans en heerlijke vrouwenjager in Wenen, die echt bestaan heeft. En die niet alleen heel vindingrijk was, maar ook een hoogst sympathieke inborst blijkt te hebben ghehad.
Het boek weeft meesterlijk de geschiedenis van Viktor (1908-1942) door die van Geertje/Judith, de lezer wordt tot het laatste moment in het ongewisse gelaten over de werkelijke relatie van Geertje/Judith met Viktor – de stamboom voorin het boek is niet voor niets totaal niet af.
Het relaas heeft feitelijk een hoogst tragische verloop, en het meesterlijke ervan is dat de schrijfster het vertelt in een levendige, glasheldere, sprankelende stijl met veel superieure humor – zelden las ik een vrolijker rechtbankverslag dan dat van de rechtszaak tegen Viktor op beschuldiging van overtreding van de door de nazi’s bedachte wet op de bloedschande.
Die humor kenmerkt ook de beschrijving van Joodse rituelen, de fascinatie van de familie Rosenbaum voor de componist Mahler, de typische gewoonten van min of meer rijke Joden in het Wenen van tussen de oorlogen, en wat daarvan over is wanneer een deel van de overlevenden van het Vlaamse Turnhout in Nijmegen terecht gekomen is. De passages over de tonelen van de Anschluss van Oostenrijk aan Hitler’s Derde Rijk doen trouwens ook sterk denken aan Klaus Mann’s roman Der Vulkan.
De zeldzaam rake dialogen kenmerken verder deze volwassen roman, en dat op een hoogst originele manier, die sterk afwijkt van wat we gewend zijn van boeken over het Derde Rijk en over de holocaust. Wat ook opvalt is de gedetailleerde kennis die de schrijfster aan de dag legt van het plantenrijk, de architectuur, Joodsche rituelen, de sfeer van Wenen in de beschreven periode.
Op een vervolg moeten we nog even wachten: het volgende boek speelt zich weer deels af in Wenen rond de Tweede Wereldoorlog, en het verschijnt, naar verluidt, eind 2023.