SanteLOGie

Einde van het campertijdperk. Hoewel.

Als ik een apparaat of een ander gebruiksvoorwerp een jaar niet heb gebruikt, dan kan het weg. Nee, dat formuleer ik verkeerd: als Djamila een gebruiksvoorwerp een jaar (en soms korter) niet gebruikt heeft, moet het weg. Gewoon, omdat er anders te veel rommel in huis komt. En een nieuwe is gauw gekocht, hebben we helaas inmiddels ook herhaaldelijk moeten ervaren.

Gebruiksvoorwerpen die kapot gaan en daardoor hun functie verliezen moeten het nog eerder ontgelden en onmiddellijk het veld ruimen.

Maar voor één gebruiksvoorwerp geldt dat laatste niet: de camper.

Eerst een korte inhoud van het voorafgaande.

Op 1 oktober 1992 kochten we een Volkswagen Caravelle taxibusje, bouwjaar 1987, dat we die winter lieten ombouwen tot camper en waarmee we vanaf het voorjaar van 1993 tot mei 2003 een groot deel van West-Europa onveilig maakten. Op één moment in die periode, in 1998, leek het of het avontuur teneinde was, toen ik met het busje stilstond bij een verkeerslicht in Brunssum en ik een daverende knal hoorde/voelde en met bus en al een veertig meter verderop de berm in werd geslingerd: aangereden door een busje voor gehandicaptenvervoer waarvan de chauffeur sliep (of zoiets). Sindsdien heb ik een fobie voor bumperklevers.

De bus was ‘totelos’.

Maar zo wilden wij niet van de camper af, mede omdat er pas een gereviseerde motor in zat. Met het verzekeringsgeld kon hij toch gerepareerd worden.

Toen Djamila in 2001 gehandicapt raakte werd de VW-bus eigenlijk een heel onhandige camper voor ons. Een andere moest er komen, met toilet en badkamer. En een makkelijk te beklimmen bed, dat had de Caravelle ook allemaal niet.

Hij ging naar twee leuke dames uit Brabant en tegelijk zagen we op Marktplaats de Fiat Ducato met ARCA 340 camperopbouw, ergens in Noord-Limburg. De eigenaar had hem pas anderhalf jaar (maar hij, de camper, was negen jaar oud) en hij nam er met tranen in de ogen afscheid van. Geldzorgen hadden hem genoopt de camper te verkopen.

De wagen moest wel onderhanden genomen worden, door Emil, de Roemeense camperbouwer die ook het VW-busje had omgebouwd. Een man met gouden handjes. Een nieuwe luifel, treeplanken, een koffer op het dak, nieuwe horren en rolgordijnen, andere voorstoelen. Nog diezelfde zomer reisden we naar Italië, we genoten van de ruimte, de gerieflijke badkamer, de grotere trekkracht van de motor.

Dat was de opmaat van een lange reeks reizen, waarbij we enkele honderden campings bezochten en weer een groot deel van West- en Midden-Europa. We overnachtten soms ook bij tankstations, op opritten bij familie of kennissen, op camperplaatsen in binnen- en buitenland. We reden er in 18 jaar 120.000 kilometer mee.

Het werd verboden om tijdens de reis te zeggen ’wat rijdt hij lekker’, want steevast kregen we kort daarna pech. In totaal werd de camper zes of zeven maal op een bergingswagen naar een garage gebracht – in Spanje, Griekenland, Duitsland en Nederland – en talloze malen ging hij naar de garage voor een kostbare ingreep. Een nieuwe brandstofpomp, een geheel nieuwe motor, een nieuwe versnellingsbak – zo ongeveer alles onder de motorkap werd ingewisseld.

En iedere keer als er iets fataals gebeurde zeiden we: hij gaat de deur uit. Maar ja, voor een kapotte camper die niet rijdt krijg je geen cent, dus zeiden we: repareren en dan weg ermee.

En als hij gerepareerd was dacht je: gooi ik toch mooi dat geld weg. En reed hij weer zo lekker.

Drie jaar geleden hebben we hem uiteindelijk toch te koop gezet. Er kwamen twee kijkers, op Marktplaats kregen we een paar onzinnige biedingen, en toen was het voorjaar aangebroken en reden we weer lekker naar Italië.

Dezer dagen hebben we serieus zitten overwegen om voor een maand of drie naar Zuid-Portugal te rijden, maar eerst gingen we nog even bij een vriendin in de provincie Utrecht een paar nachtjes op de oprit staan.

Afgelopen maandagmorgen reed ik achteruit de oprit van het huis uit. Soepeltjes.

Schakelen naar de eerste versnelling. Noppes. Geen beweging in de schakelhandel te krijgen. Geblokkeerd.

De Wegenwachter verscheen keurig op tijd, maar kon niets doen. Er zat niets anders op dan de wagen weg te slepen. De bergingswagen bracht netjes een vervangende auto mee, een gloednieuwe met een vreeswekkend dashboard met duizend knopjes.

Tijdens de reis naar huis viel het besluit: en nu gaat hij de deur uit. Want een volgende grote reparatie trekken we gewoon niet meer. En we mogen blij zijn dat we geen enkele keer op een echt onmogelijke plaats (bosgebied, onverharde weg, haarspeldbocht in de bergen, sneeuw, regen en storm) tot stilstand zijn gekomen

Een tamelijk hopeloze onderneming: op Marktplaats staan er een kleine 5000 te koop; binnen afzienbare tijd mag dit type diesels niet eens meer de weg op.

Dan er een stacaravan van maken? Zou ik geen probleem vinden. Maar moderne campinghouders zijn voorstanders van orde en netheid en daar valt onze geliefde camper helaas niet meer helemaal onder.

Rest de sloop.

Eens zien of we dat over ons hart kunnen krijgen.

________

hhBest

Boek & Film 

Franzens Amerikaanse meesterwerk

Jonathan Franzen had, naar verluidt, zijn schrijverscarrière al afgesloten. Dat bescheiden rijtje boeken, dar was het dan, er zat niks meer in.

Maar als je aan alle kanten bent uitgeroepen tot de beste levende Amerikaanse romancier, dan heb je natuurlijk een verplichting. Dus: na een paar jaar doodse stilte is er ineens een nieuwe roman, Crossroads. Zonder meer de beste tot nu toe, zeg ik maar meteen.

Het stramien kennen we een beetje van Franzen: een oer-Amerikaanse middenklassefamilie waarin het onderling een beetje gist – dat lijkt in het begin mee te vallen maar halverwege het werk barst de etterbuil open. Tot een echte catastrofe leidt het (nog) niet en al helemaal niet in Crossroads. Met enkele onderlinge brieven wordt niet alles opgelost, maar iedereen heeft zich neergelegd bij het kennelijk onvermijdelijke, al is daar wel enige inschikkelijkheid voor nodig, die, wat mij betreft, de kiem in zich draagt van een rampzalige herhaling van zetten.

Die wij ongetwijfeld te zien zullen krijgen, want Crossroads is het eerste deel van een trilogie.

Tweederde van het boek speelt zich af op 23 december 1971. De familie van onderbetaalde hulpdominee Russ Hildebrandt – man, vrouw, vier kinderen tussen 9 en 20 jaar – woont in een typisch Amerikaanse buitenwijk van Chicago, New Prospect. Hij heeft een kleine gemeente en deelt een kerk met een jonge dominee, die zich vooral bezighoudt met een soort tienerclub, Crossroads, waar Hildebrandt niets van moet hebben. De twee godgeleerden hebben ook verschillende opvattingen over godsdienst, waarbij Hildebrandt vooral een conservatieve koers vaart waar jongere gemeenteleden niet erg aan trekken.

Het dunne laagje burgermansfatsoen, ook nog sterk gekleurd door een eng Amerikaans-christelijk conformisme, is voor Franzen een zalig hapje waar hij maar niet over kan ophouden. (Ik smul daarvan.)

Hildebrandts vrouw Marion heeft een duister verleden – gescheiden, abortus, opname in een krankzinnigengesticht – waar Hildebrandt, als hij het wist, niet blij van zou zijn. Maar hij weet het niet. Nog niet.

Ook de kinderen zitten hun ouders dwars, een van hen, het meisje Becky, is lid van Crossroads, een ander, Perry, is drugsgebruiker en drugshandelaar, de derde zoon, Clem, studeert – nou, studeert: het lukt niet erg en ligt voornamelijk met zijn vriendin in bed. Het vierde kind is Judson, een jongetje van 9 jaar. De jongen speelt een bijrol.

Twee dingen moeten nog worden vermeld, namelijk dat de scholen waar de kinderen op zitten eens per jaar per bus een trip maken naar het gebied van de Navajo Indianen in Arizona, waar ze helpen scholen te bouwen etc. En het tweede is dat Russ Hildebrandt op Marion is uitgekeken en het probeert aan te leggen met vrouwen in zijn gemeente. Zoals met Frances Cottrell, met wie we in de vijfde regel van het boek al kennismaken.

Het boek heeft, meer dan eerdere werken, een sterke religieuze ondergrond. Hoofdstukken heten dan ook Advent, Christmas en Easter. Wie eerdere boeken van Franzen heeft gelezen weet dat hij kennelijk gebiologeerd wordt door dat soort feesten, met name Kerstmis. Maar Kerstmis, wij tv-kijkers lijden er elke maand december weer ontstellend onder, is dan ook wel het oertype van een Amerikaans feest, erger nog dan Independence Day en Thanksgiving.

Net als in die eerdere werken zie je naarmate het relaas afrolt hoezeer de onderlinge verhoudingen verpest zijn, zo mag je het wel zeggen – ook dat is geen nieuws voor lezers van Franzens eerdere boeken.

Waarom zou je het dan lezen?

Omdat ik zelf geen enkele schrijver ken (ik ken ze natuurlijk lang niet allemaal) met een dusdanige indringende stijl. Die zo uniek Amerikaans is dat je een tijdje nodig hebt om je in te leven, maar dan ook onbarmhartig bij de strot wordt gegrepen. De vijf leden van het gezin Hildebrandt komen op een zeldzaam indringende manier tot leven, waarbij trouwens vooral de nadruk ligt op het turbulente leven van Marion, toen ze nog niet meer Russ getrouwd was. Ze heeft de waanzin goed onder controle, maar het is duidelijk dat één kind, of misschien wel minstens drie van de vier, een klap van die molen hebben meegekregen.

Er gebeurt ook iets met jou, als lezer. Puur volgens de burgermoraal zijn ze allemaal verwerpelijk. (Nou ja, op Judson na.) Maar gaandeweg, bijna ongemerkt, groeit je sympathie voor allemaal. Voor Marion die ook maar het slachtoffer is van een ellendige jeugd en een ploert van een collega; Russ, die alles zo goed meent en weet, maar die te kampen heeft met een opstandige in zijn broek, Clem die niet studeert, zijn vriendin Sharon onmenselijk behandelt en zich vrijwillig meldt voor militaire dienst in Vietnam, uit een eigenaardig soort gewetensconflict; Perry die de poen van zijn broer en zus jat om aan drugs te komen maar bijna fataal en meelijwekkend slachtoffer wordt van zijn ontoereikende handelsgeest. Ze springen allemaal als echte mensen van vlees en bloed uit het boek en maken ook dat je op bepaalde punten je eigen moreel kompas ter sprake gaat brengen.

Kortom, een Amerikaans meesterwerk.

Het kille moorden gaat door

Ja vroeger, toen was er veel slechtigheid. Toen de Europese grootmachten er geen been in zagen – in dit verband een ongelukkige uitdrukking – miljoenen soldaten, soms PER DAG, totaal zinloos de dood in te jagen; de gelukkigen konden het nog na vertellen, maar dan zonder dat been of zonder beide. Wie het overleefde en er PTSS van kreeg werd in Engeland alsnog gefusilleerd.

In diezelfde periode stuurden volstrekt incompetente Italiaanse generaals, die bijna niet meer konden lopen van het gewicht van de medailles op hun borst, onder andere bij Caporetto veldslagen in die bij voorbaat zinloos waren maar toch doorgingen omdat de generaals een mooie bloederige veldslag niet te grabbel wilden gooien. Met tienduizenden doden tot gevolg.

Veel later gebeurde iets dergelijks bij de Russische stad Stalingrad.

En er zijn natuurlijk talloze andere militaire voorbeelden.

Moet ik de holocaust noemen? Dat was alleen maar een volstrekt niet met welke achteloze slachting uit de geschiedenis dan ook te vergelijken, het absolute hors concours.

Maar ook op kleinere schaal gebeurde het daarvoor en ook daarna met een zekere achteloosheid. Moet ik het uitroeien van de Amerikaanse Indianen noemen? De Aboriginals in Australië, de meeste inheemse volkeren van Zuid-Amerika?

Maar dat was allemaal zinloze wreedheid in een tijd dat de mens nog een primitief wezen was, dat gebeurt tegenwoordig toch niet meer?

Oh nee? Moet ik ze noemen? De kinderen van de oorspronkelijke bewoners van Canada? De meisjes in vroom katholiek Ierland, die in concentratiekampen zoals het Magdalenaklooster werden mishandeld en vernederd en mogelijk ook gedood?

Voelen jullie al been beetje waar het heen gaat?

Moet ik nog de Nederlandse meisjes noemen die zwanger in een gesticht terechtkwamen en daar van hun kinderen werden beroofd? Gewoon, in Heerlen bijvoorbeeld, toen de Beatles al zongen?

En dezer dagen is er opnieuw een triest feit aan het licht gekomen: meer dan duizend kinderen afgepakt van ouders in Nederland, in de 21^ste eeuw, onder leiding van de aimabelste premier die Nederland ooit heeft gehad, en waarom? Omdat hun ouders in conflict waren met de Belastingdienst.

Honderden mensen in Afghanistan die door het wanbeleid van een kil bewindspersoon helaas achtergelaten moesten worden in Afghanistan – de eerste ervan is al vermoord.

Nu zal er wel geroepen worden: ja, maar dat is toch niks vergeleken bij de voorbeelden waarmee je begon?

Nou niks – achteloze, kille wreedheid is van alle tijden, Dat is maar wat ik wilde zeggen. En iedereen is ermee behept, als je niet uitkijkt.

Duizend kinderen afgepakt van hun ouders. Resultaat: weer twee zetels erbij voor de VVD.

Boycot de Winterspelen in China!

Door Peter Stiekema

Gek eigenlijk. Voor zover ik weet maken zich weinigen druk om de Olympische Winterspelen in Peking. De Spelen worden gehouden van 4 tot en met 20 februari 2022. Over een boycot wordt nauwelijks gesproken. En daar is toch alle reden voor.

De Oeigoeren, een bevolkingsgroep met een Turks-islamitische achtergrond in het noordwesten van China, worden in hun voortbestaan bedreigd. En ook Taiwan (dat vroeger Formosa heette) wordt als een opstandige provincie beschouwd en dient volgens het regime in Peking desnoods gewapenderhand weer in de moederschoot van (nog steeds) communistisch China terug te keren.

Bijna dagelijks scheren Chinese gevechtsvlieguigen  rond en soms ook over het eiland, met zijn 28 miljoen inwoners. Die vrezen met grote vrezen voor een terugkeer naar het communisme. Ook worden er regelmatig Chinese oorlogsbodems in de buurt gesignaleerd. Aan de gebeurtenissen in Hongkong, tot 1999 een Britse kroonkolonie, hebben we kunnen zien wat er gebeurt als 'Peking' er weer aan de macht komt. Eenzelfde lot zal Taiwan ongetwijfeld ook tegemoet kunnen zien.

Daarom dienen de Spelen in Peking  geboycot te worden. Blijf er weg, want als de Spelen voorbij zijn zal China geen moment voorbij laten gaan om de Oeigoeren verder in de pan te hakken en desnoods oorlog te voeren om Taiwan tot de orde te roepen, zoals dat in communistisch China eufemistisch wordt genoemd. Dan kunnen ook daar de meest elementaire mensenrechten met de voeten worden getreden. Nog afgezien van het gevaar dat een annexatiepoging  van China voor de rest van de wereld met zich meebrengt.

Russische dreiging maar dan anders

Door Guido t’Sas

Een boek moet ooit afgesloten worden, wil het verschijnen. Russenangst van Tony van der Meulen kwam op 21 september uit. Sindsdien is de energiecrisis aan de dag getreden en Vladimir Poetin, de Russische president, als het aan hem ligt voor eeuwig, haastte zich Europa kenbaar te maken dat hij klaar staat, via Nordstream 2 meer dan de huidige 40% aan het Europese gasnet te leveren.

Poetin aan de kraan. Er zijn  mensen die daar niet gerust op zijn: 35% van de Nederlanders volgens instituut Clingendael, onder wie de journalist Tony van der Meulen. En hij weet zijn opvatting over de hernieuwde Russische dreiging – want daar gaat het hier om – met z’n boek uitstekend te onderbouwen.

Tony van der Meulen (1946) maakte het neerslaan door de Russen van de Hongaarse Opstand in 1956 mee, als schooljongen van tien jaar, deel uitmakend van een vroom katholiek middenstandsgezin in het Friese Joure. Dat wil zeggen, gekluisterd aan de radio en het nieuws puttend uit Katholieke Illustratie en het eveneens r.-k. regionale dagblad Ons Noorden. (Dat was in die tijd een kopblad van het Noordhollands Dagblad; het had geen eigen hoofdredactie, wat sinds jaar en dag het criterium van de Nederlandse Vereniging van Journalisten is voor zelfstandigheid.)

De schamele achterafwereld van de wederopbouw dus, waarin de dreiging vanuit het oosten vooral werd gezien als gericht tegen het christendom, het katholicisme in het bijzonder.

Puttend uit talloze andere bronnen vult Van der Meulen meer dan de helft van zijn boek met de beschrijving van wat er toen, in 1956, allemaal speelde, inclusief de plotselinge eensgezindheid van de zuilen (de roomsen, de protestanten, de socialisten en de zogenaamde neutralen) bij de veroordeling van de gewelddadige overval van de Russen met tanks en kanonnen op de prille poging van de Hongaren om tot een vorm van democratie te komen. Inclusief ook de haat jegens de ‘alles goed pratende’ communisten, culminerend in rellen en aanvallen op hun gebouwen.

In zijn vlotte, soms lyrische reportagestijl geeft Van der Meulen, oud-hoofdredacteur van respectievelijk weekblad De Tijd en  Brabants Dagblad, mede aan de hand van wat hij ooit zelf produceerde op grond van ‘onderzoekende’ reizen over de wereld en interviews met onder anderen oud-minister Marga Klompé en het legendarische communistische kamerlid Marcus Bakker, een beeld van de Koude Oorlog en wat daarop volgde. Uiteraard de aanvankelijk hoopgevende ontwikkelingen in Rusland onder het bewind van Gorbatsjov (glasnost en perestrojka) culminerend in de val van de Berlijnse Muur en de onttakeling van het IJzeren Gordijn.

Het is evident dat de schrijver van ‘Russenangst’ zich in zijn wantrouwen jegens ‘Poetin en zijn dievenbende’ laat leiden door recente gebeurtenissen als het MH17-drama, de vergiftiging en knechting van al dan niet oppositionele Russen, de aanvallen op vrije meningsuiting en haar specifieke beoefenaren, journalisten, en niet in de laatste plaats het virtueel binnendringen van het westen door toepassing van cybercriminaliteit. Alles staat daarbij in dienst van (uitbreiding van) de persoonlijke macht. Dat laatste geldt ook voor de huidige president van Hongarije, Viktor Orbán, ooit vijand van de Russen en nu dikke maatjes met Poetin.

Een boek tegen de dictatuur, waar en in welke vorm dan ook.

Grootse biografie van een groot man: Philip Roth

Met enige moeite ben ik door de biografie van Philip Roth, geschreven door Blake Bailey heengekomen. Niet zozeer omdat het geen boeiend of indrukwekkend verhaal is, maar omdat het meer dan een kilo weegt en dus niet in bed, in de wachtkamer bij de dokter en onderweg in de trein gelezen kan worden.

Maar dit terzijde.

Philip Roth is mijn boven alles uit torenende favoriete romanschrijver van de wereld en als dat te groots is: dan van de Verenigde Staten.

In de eerste jaren van zijn schrijverschap is hij vooral controversieel in joods orthodoxe kring, uiteraard met name wegens een van zijn eerste boeken, Portnoy’s Complaint – dat is meteen ook het boek dat de meeste lezers zich van hem herinneren, terwijl de overige dertig toch zeker de aandacht verdienen, meer dan dat ene ‘vieze boekje’.

In de biografie ontstaat een beeld van een wispelturig figuur, ten prooi aan enorme stemmingswisselingen – sommigen noemen hem dan ook zonder enige terughoudendheid manisch depressief.

Rot blijkt een bijna maniakale vrouwenjager, naarmate hij ouder wordt zijn de meisjes die hij naar zijn afgelegen woning op het platteland van Connecticut lokt jonger. Dat klinkt als een misdrijf, maar benadrukt moet worden dat de vrouwen maar al te graag op zijn avances ingingen of er zelfs het initiatief toe namen. Een opvallend aantal van voormalige geliefden bezocht hem toen hij op zijn sterfbed lag.

Een belangrijk deel van zijn leven werd getekend door de vaak problematische relaties met die vrouwen; enkele van die ongelukkige relaties vonden hun weg naar romans. Een van zijn vriendinnen ensceneerde zelfs een zwangerschap om met hem te kunnen trouwen. (Ze kocht een plasje van een zwangere vrouw op straat en liet dat testen alsof het haar eigen urine was.)

Zijn scheiding van de Britse actrice Claire Bloom werpt een schaduw over de rest van zijn leven, nadat zij een boek over dat huwelijk schreef dat door veel critici voor zoete koek werd aangenomen maar dat aantoonbaar veel uit de lucht gegrepen roddel en achterklap blijkt te bevatten.

Intussen is Philip Roth ook een vreselijke ruziezoeker met alles en iedereen, zoals met de schrijvers John Updike en Saul Bellow; in zijn voordeel kan worden gezegd dat hij ook vaak het initiatief nam tot de verzoening, al zaten er soms jaren tussen.

Niettemin was hij ook geneigd mensen in zijn omgeving die in geldnood waren met soms grote bedragen te helpen. Hij zag er ook niet tegenop dagenlang, wekenlang aan iemands ziek- of sterf bed te zitten. Hij hielp en steunde ook waar hij kon Tsjechische schrijvers die zuchtten onder het communistische juk.

Roth is het type van de dwangmatige schrijver. Als hij daar niet, en ook nog ongestoord, mee bezig kon zijn, was hij niet te genieten. Toch zijn er hele periodes in zijn leven aan te wijzen waarin hij niet of nauwelijks iets publiceerde. Ook ondervonden meerdere van zijn boeken matige verkoopcijfers.

Onder lezers van literaire romans bestaat een eeuwigdurende discussie over de vraag: in hoeverre is dit boek autobiografisch? Bij Philip Roth hoeft die vraag niet gesteld te worden – zijn boeken inderdaad autobiografisch. Of beter gezegd: hij gebruikt elementen, gebeurtenissen, personen uit zijn eigen leven als materiaal bij het bouwen van een boek. Veel van de figuren in zijn romans zijn herkenbaar geconstrueerd rond vrienden, kennissen, familieleden, die Roth soms langdurig placht te observeren. Slechts enkele boeken zijn inderdaad honderd procent autobiografisch, zoals Patrimony.

Ook de actuele politiek bleek Roth inspiratie te bieden. The Plot Against America – waarin vliegenier Charles Lindbergh gekozen wordt tot president van de VS en vriendschapsbanden sluit met Hitler, waarna openlijke jodenvervolging in de VS begint, wordt wel Roths beste boek gevonden. Zijn Amerikaanse trilogie – American Pastoral, I married a communist en The Human Stain hebben Amerikaanse politieke gebeurtenissen als achtergrond.

De positie van de Joden in Amerika en de rest van de wereld hield Roth ook zeer bezig. Hijzelf werd in de VS beschouwd als een afvallige Jood. Portnoy’s Complaint bijvoorbeeld leidde tot een enorme rel. In zijn roman Operation Shylock schreef Roth (een beetje pesterig) na een bezoek aan Israël dat de oplossing van de Israëlische kwestie maar het beste kon worden gevonden in remigratie van de Israëlische bevolking naar Polen…

Roth werd zijn hele leven geteisterd door gezondheidsproblemen. Tegen het eind van zijn leven, toen hij ook impotent en incontinent was geworden, wilde hij zich niet meer naakt aan zijn vriendinnen vertonen wegens het enorme aantal operatielittekens op zijn lichaam – gevolg van onder andere herhaalde openhartoperaties en operaties aan zijn rug. Hij had soms zoveel pijn, met name aan zijn rug, dat hij gevaarlijk grote doses pijnstillende opiumderivaten en opioïden gebruikte.

Wat is nu echt zijn beste boek? Daarover verschillen de meningen. De schrijver van de biografie, Blake Bailey, heeft er geen oordeel over. Dat staat mij toe Sabbath’s Theater zijn beste werk te vinden, over de poppenspeler die sterk geënt lijkt op Roth zelf. Dat ik daar niet alleen in ben, tonen de cijfers van een enquête die direct gehouden nadat Roth in 2012 plotseling bekend had gemaakt, dat hij gestopt was met (romans) schrijven. 24 procent stemde voor Sabbath’s Theater, gevolgd door 13 procent voor The Counterlife. De overige stemmen gingen per ongeveer 10 procent naar andere werken. In diezelfde enquête werd ook gevraagd of Roth een vrouwenhater was. 17 procent zei ja, 30 procent nee, en 52 procent ‘Nou, eh…’ Uit het boek moet je concluderen dat hij vooral de vrouwen haatte die op zijn centen uit waren.

Roth bleek op latere leeftijd wel kinderen te missen. Toen een van zijn vriendinnen, die later met iemand anders trouwde, een tweeling kreeg, beschouwde hij die kinderen min of meer als zijn kleinkinderen en handelde daar ook naar. Vooral het meisje kreeg zijn aandacht.

Een aparte discussie vormde de vraag waarom Roth nooit de Nobelprijs voor literatuur heeft gekregen. Hij zou er niet vies van zijn geweest, maar zegt er nooit op gerekend te hebben: ‘In Stockholm hebben ze meer met obscure Poolse en Egyptische dichters.’ Hij kreeg overigens tal van andere prijzen, waarbij enkele meerdere malen.

Is dit een goede biografie? Als we moeten afgaan op de grote hoeveelheid papier die Bailey doorworstelde, dan zeker. Hij had trouwens carte blanche van Roth. Hij interviewde iedereen die ooit in Roth leven een rol had gespeeld (en nog in leven was uiteraard) of liet die personen door iemand anders interviewen. Door dit boek weten we, ik zei het al, wie van die personen in welke hoedanigheid in een van Roths boeken is opgenomen of er model voor heeft gestaan.

Daardoor wekt het boek een zeer complete indruk, maar lijkt ook ‘van de hak op de tak’ samengesteld. Waardoor niettemin een uniek mens naar voren treedt, ook in karakter en geest een groot man, die hij ook fysiek was. En literator wiens warmbloedigheid en eigenwijze stelligheid al zijn pagina’s doordesemt.

En die ook deze biografie zijn gaan kenmerken. Blake Bailey is erin geslaagd de opdracht van Roth zelf tot een goed einde te brengen: ‘Ik wil niet dat je me rehabiliteert. Just make me interesting.’

_______

hhBest

Boek & Film 

Het beste en laatste boek van Hans Fallada

De Duitse schrijver Hans Fallada is vooral bekend geworden door zijn roman Kleiner Mann, was nun, uit het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw. Ik weet dat ik het op de literatuurlijst voor Duits op de hbs had, maar ik kan me er niets van herinneren. Bij een bezoek aan een fijne boekhandel in Aken zag ik van dezelfde schrijver in de ramsjbak de roman Jeder stirbt für sich allein, een gebonden uitgave uit 2018. Van Wikipedia vernam ik dat dat de zoveelste druk was van een uitgave uit 2011 naar de oorspronkelijke tekst uit 1947. Een kleine half miljoen exemplaren gingen sinds 2011 over de toonbank. Vreemd eigenlijk, dat je zulke feiten uit Duitsland in Nederland nooit verneemt.

Te meer omdat het toeval wil dat er een eigenaardige parallel is tussen dit boek en De Avonden van Gerard Reve. Die schreef dat boek op aanraden van zijn psychiater in 1946-1947. Fallada schreef zijn laatste roman in vier weken tijd in 1946-1947 in het psychiatrisch ziekenhuis Charité in Berlijn. Verder houdt de vergelijking wel op.

Fallada was al jaren verslaafd aan morfine en daardoor in een slechte lichamelijke toestand. Hij overleed op 5 februari 1947, 53 jaar oud, aan de gevolgen van dat drugsgebruik.

In zijn laatste roman Jeder stirbt für sich allein, beschrijft Hans Fallada het authentieke geval van Otto en Elise Hampel, die kaarten met tegen het Hitler-regime gerichte teksten in de trappenhuizen van Berlijnse flatgebouwen neerlegden en daarvoor werden aangeklaagd en geëxecuteerd.

Het echtpaar heet in het boek Otto en Anna Quangel. Hij is voorman in een meubelfabriek, zij huisvrouw. De aanleiding tot de kaartenactie – ze konden twee jaar min of meer hun gang gaan – was het bericht dat hun enige kind Otto als lid van de Wehrmacht in mei 1940 was gesneuveld bij de invasie van Frankrijk.

Dat ze zolang hun gang konden gaan was mede het gevolg van de soms hilarische onderlinge rivaliteit tussen de gewone politie, de Gestapo en de SS. Zonder dat de schrijvers het wisten, werden veruit de meeste van Quangels kaarten vrijwel meteen naar de politie gebracht, al die tijd leefden zijn in het idee dat ze effectief het Hitlerregime bestreden.

De periode tussen het bericht van de dood van hun zoon en hun arrestatie geeft Fallada, te midden van de puinhopen van Berlijn waar het stof van de Duitse nederlaag nog maar nauwelijks is neergedaald, de gelegenheid in een boek van bijna 750 pagina’s, een regelrechte tragikomedie, af te rekenen met de krankzinnige zwijnen van het regime, en een beeld te schetsen van mensen in een armoedige achterbuurt die, om wat geld te ‘verdienen’, elkaar beroven en elkaar aangeven bij de politie – de Gestapo, die voor de zekerheid, iedereen tegen wie aangifte is gedaan zodanig verhoort dat ze bekennen en zwaar gestraft worden, vaak met de doodstraf.

Wat sterk opvalt is dat Fallada herhaaldelijk melding maakt van de Jodenvervolging, maar ook de indruk wekt dat de ‘gewone’ Duitser evengoed en evenveel gevaar liep om wegens de geringste verdenking achter de tralies en in handen van krankzinnige beulen te belanden.

Voor de doodstraf, die inmiddels gaat aanvoelen als een bevrijding, zorgt vervolgens de hoogste rechter van het land, die graag de beklaagden met dezelfde schreeuwstem als Hitler mag vernederen en uitschelden voor alles dat vies en vuil is, en uiteraard te veroordelen als landverrader – in het boek heet hij Feisler, waarin duidelijk de echte rechter uit de nazitijd, president van het Volksgerichtshof, het nazistische tribunaal voor politieke misdrijven, Roland Freisler, te herkennen valt. Op Youtube zijn enkele filmpjes te vinden waarin je hem in actie ziet en vooral hoort. En daarbij de geluidstechnici belast met de opnamen voor grote problemen stelden met zijn uitzinnige gekrijs. Ook staat daar een documentaire biografie van Freisler, die in februari 1945 omkwam bij een geallieerd bombardement op Berlijn.

Het boek is lange tijd een fraaie tragikomedie, geschreven in een ietwat onderkoelde stijl – het wordt literair tot de Nieuwe Zakelijkheid gerekend. Maar die kwalificatie wordt bijna te bar voor het laatste deel, waarin de Quangels worden verhoord en veroordeeld en terechtgesteld; hier overheerst de verachting van de schrijver voor Hitlers handlangers en bewondering voor met name Otto Quangel die al snel begrijpt dat hij toch verloren is en daardoor de moed heeft de rechter tegen te spreken.

Jeder stirbt für sich allein (in het Nederlands verkrijgbaar als Alleen in Berlijn) beschrijft op fenomenale wijze de sfeer van totale verrotting van de samenleving als gevolg van het nationaalsocialisme. Falladas’s vriend, buurman en werkgever, de journalist Johannes R. Becher leverde hem de Gestapo-archiefstukken over het lot van de Hampels direct na de oorlog. Fallada bleef heel dicht in de buurt van wat werkelijk gebeurd is, en in vier weken tijd voltooide de doodzieke schrijver deze schitterende roman, zijn beste, zoals achteraf vaak beweerd is.

Manfred Kuhnke, een germanist en Fallada-kenner, schreef er in 2011 een boek over, getiteld, ‘Fallada’s letzte Roman, die wahre Geschichte.’

Het lot van de echte mensen Elise en Otto Hampel had Kuhnke niet losgelaten. Bij Amazon.de vind je bij Kuhnkes boek deze omschrijving: ‘Met een scherp gevoel voor misdaad ontsloot hij feiten, interviewde hedendaagse getuigen, koppelde alles aan talloze details en bracht telkens feiten in verband met de literaire tekst van Fallada. Het resultaat is dit zorgvuldig onderzochte, spannende verhaal over de Hampels en de Quangels - een stukje Duitse hedendaagse geschiedenis.’

________

hhBest 

Boek & Film 

Kaag en de bijbelvorsers

Door Peter Stiekema

Ze blies hoog van de toren tijdens de ingelaste persconferentie van D66. Daarin deelde partijleider Sigrid Kaag de verzamelde muskieten mee toch te gaan onderhandelen over een nieuw 'progressief' kabinet met VVD, CDA en de bijbelvorsers van de ChristenUnie. Die ze eerst tot op het bot heeft verketterd. Alles is kennelijk beter dan nieuwe verkiezingen.

Maar Kaag had Mark Rutte een maand of wat geleden ook al in de ban gedaan, en daar is ze  eveneens van teruggekomen. Een ruggengraat van rubber kan deze reislustige dame niet ontzegd worden. Niets om trots op te zijn dus.

En zo geeft D66 te kennen toch te gaan onderhandelen over een doorstart van het huidige kabinet met VVD, CDA en ChristenUnie. Een kabinet dat verdomd weinig voor elkaar heeft weten te krijgen en waarvan maar liefste elf bewindslieden het einde niet hebben gehaald, ook al waren ze op dat moment in ieder geval gedeeltelijk demissionair.

De partij wilde de afgelopen maanden niets weten van een nieuwe coalitie met de ChristenUnie. Zondag maakte Kaag op een partijbijeenkomst echter bekend dat ze de blokkade tegen de ChristenUnie zou opheffen. Eigenlijk zou partijleider  Gert-Jan Segers nu resoluut nee moeten zeggen tegen de aalmoes die Kaag hem voorhoudt. Maar daar heeft hij de ballen niet voor en zal hij vooral aan het landsbelang (lees: partijbelang) denken. 

D66 is dus bereid de zwakke coalitie van de afgelopen vier jaar voort te zetten maar niet het beleid, maakt Kaag wel duidelijk. Het moet 'progressiever, genereuzer, opener en menselijker.'  Met name op het gebied van klimaat en investeringen in het onderwijs wil de partij meer van haar wensen verwezenlijkt zien. En, niet te vergeten een sterker Europa. Dat totaalplaatje lijkt met CDA, VVD en CU een onhaalbaar doel. 'We doen het goed of we doen het niet', beet ze van zich af tegen de verzamelde pers, waarna ze, zonder vragen te beantwoorden, vertrok, gevolgd door haar satraap Rob Jetten, die nog net niet aanbood haar tas te dragen.