De Engelse linkse krant The Guardian sprak er vandaag zijn verwondering over uit dat de EU niet doet wat voor de hand ligt: de wereld laten zien dat tegen het oprukkende Covid19virus alleen in een gezamenlijk optrekken van alle lidstaten de oplossing ligt. De krant zegt er niet bij wat er dan anders moet dan wat tot nu toe is gedaan.
Diezelfde krant wijst op de Spaanse griep die van 1918 tot 1920 in de hele wereld miljoenen slachtoffers eiste – typerend voor de toestand van toen in vergelijking met die van vandaag de dag is, dat we in de verste verte niet weten hoeveel slachtoffers er in de hele wereld vielen; tussen de 20 en 50 miljoen, volgens sommigen zelfs 100 miljoen mensen overleden er aan. Voor Nederland is een nauwkeuriger schatting (maar nog altijd een schatting) voorhanden: rond de dertigduizend slachtoffers.
Ik heb er het boek Pale Rider van Laura Spinney bijgehaald, over die ‘Spaanse’ griep. (in veel land heette de pandemie anders). Het boek kwam in 2017 uit en het maakte op mij destijds de indruk van een goed gedocumenteerd verhaal over een wereld die verbijsterd toekeek hoe een half miljard mensen werd besmet, waarvan er dus tientallen miljoenen het niet overleefden. Een ramp die zo gauw niet meer zou gebeuren.
En nu lijkt het ineens terug.
Nou, terug. Er zijn enorme verschillen met destijds. Zo had de wereld net de negentiende eeuw en de Eerste Wereldoorlog achter de rug. Zowel die eeuw als die oorlog hadden vooral tot gevolg gehad dat een zeer groot deel van de bevolking bepaald niet gezond was en weinig weerstand had. In ieder geval minder gezond was dan tegenwoordig, zeker waar het de ‘westerse’ wereld betreft. De medische wetenschap reageerde voornamelijk op de pandemie met de handen in het haar: wat ís dit, was lange tijd de eerste reactie.
Behalve dat de bevolking niet erg gezond was, was ook de medische wetenschap nog nauwelijks in de kinderschoenen terechtgekomen. Aan een vaccin tegen het virus, tegenwoordig vaak een kwestie van ontwikkelen door de farmaceutische industrie, was geen sprake. De Spaanse griep had, zoals alle besmettelijke virussen, het gemunt op de longen. Uiteindelijk ging ‘slechts’ 2.5 tot 5 procent van de toenmalige wereldbevolking ging dood. Net als nu bij de Covid19-pandemie was je vooral in levensgevaar door complicaties van de ziekte: als je andere (‘onderliggende’) aandoeningen had was je kwetsbaarder, en na de besmetting kregen veel patiënten bacteriële longontstekingen waar ze al snel aan overleden – ook in het huidige geval een van de verschijnselen, maar tegenwoordig goed te bestrijden met antibiotica. Maar die kwamen pas in 1938 beschikbaar (al was het principe in 1928 uitgevonden). Ander verschil is ook dat destijds veel kleine kinderen de ziekte ook kregen en overleden, voor Covid19 lijken kinderen (tot nu toe) niet bijzonder vatbaar.
Eén beeld van de Spaanse griep hoop ik niet nog eens te zien: foto’s van handkarren met daarop slordig neergegooide lijken, op weg naar een massagraf.
Wij hebben intussen wel een vermoeden wat een van de oorzaken was van de oorsprong – een slordige vleesmarkt in China – en de snelle verspreiding van het virus: de enorm toegenomen reislustigheid van grote delen van de wereldbevolking, ook voor volstrekt onnodige reizen. Ik las vandaag een bericht over 25 Nederlanders die in Vietnam rondreisden en daar gisteren in quarantaine werden geplaatst. Ze beklaagden zich erover dat het ziekenhuis in Vietnam zo vuil was. Wat heb je daar ook te zoeken, zou ik denken.
Een belangrijke overeenkomst tussen de Spaanse griep en Covid19: uiteindelijk bleken de meeste besmette mensen er weinig of geen last van te ondervinden, maar wel een rol speelden bij de verspreiding ervan. Dat laatste blijkt uit een artikel dat ik vandaag in de Volkskrant las: een steekproef heeft uitgewezen dat ook in Nederland al veel mensen rondlopen die dragers zijn van het virus en het vermoedelijk ook verspreiden maar geen ziekteverschijnselen hebben, behalve die van een griepje of een verkoudheid, normaal voor de tijd van het jaar.
Met alle verschillen kun je je voor de nabije toekomst misschien vasthouden aan de manier waarop de Spaanse griep intussen door ging. De eerste vlaag was die van de eerste maanden van 1918, de tweede in augustus en september van dat jaar en de derde en laatste begin 1919.
Het lijkt mij verstandig daar weer geen hoop uit te putten. Voor onze globale economieën zou een dergelijke scenario aanzienlijk rampzaliger zijn dan die veel regionalere economie van honderd jaar geleden. Ik denk dat het het beste is de economie maar even helemaal stil te leggen tot de storm gaat liggen en dan verder te zien.
Hoe dan ook, Laura Spinney trekt een belangrijke conclusie: de pandemie van honderd jaar geleden veranderde de wereldpolitiek grondig, evenals de verhoudingen tussen de bevolkingsgroepen van de wereld, familiebetrekkingen en het denken over medische wetenschap en zelfs over godsdienst en kunst.
__________