SanteLOGie

Met het hoofd in de wolken

Door Peter Stiekema 

Er zijn van die berichten waar ik behoorlijk om moet lachen. Zo las ik vandaag dat de helft van de sporters zich niets van de hitte aantrekt en gewoon door blijft trainen, hoewel dat heel gevaarlijk is voor de gezondheid. En dat ondanks het Nationale Hitteplan, dat al weer een aantal dagen geleden uit de ijskast is gehaald.  In dat plan staan alle gemeenplaatsen die je maar kunt verzinnen. Veel drinken, dunne of zo min mogelijk kleren, Hoofd en lichaam koel houden, niet te veel bewegen. Maar niks hoor het hitteplan is aan 50 procent van de sporters niet besteed, zo blijkt uit een enquête. Die lopen, ondanks de verschroeiende zon, waarschijnlijk gewoon met hun hoofd in de wolken, dromend van medailles en kampioenschappen.

Een ander artikel, waarbij ik een glimlach niet kon onderdrukken, ondanks de ernst van de situatie. is het bericht 'Amsterdam verliest grip op de misdaad' . Dat lijkt me al enige tijd het geval en binnenkort gaat de gemeenteraad er over vergaderen, ik dacht op 5 september als iedereen weer terug is van een 'welverdiende' vakantie. De misdaden tierden de afgelopen maanden echter welig. Volgens mij is Amsterdam niet alleen de grip op de misdaad, maar ook die op de werkelijkheid al lang kwijt. Met het hoofd in de hasjwolken wellicht.

De ontdekking van het Aroemeens (1)

Een boek dat mij ruim een week lang stevig in zijn greep heeft gehouden is Of de oleander de winter overleeft, van journalist en schrijver Stefan Popa. Zoals de naam al suggereert: Popa is deels van buitenlandse afkomst, zijn vader is/was Roemeen. Tijdens een reis door Balkan raakt hij in het Noord-Griekse Pindosgebergte Foto hieronder) de weg kwijt. Een oudere vrouw wijst hem de weg, en daar realiseert Popa zich dat de vrouw geen Grieks spreekt maar toch een taal die hem bekend voorkomt. Het blijkt het Aroemeens te zijn, net als het Roemeens (en het Provençaals, Portugees, Dalmatisch, Friulaans, Catalaans en Siciliaans, een van de kleinere Romaanse talen, overgebleven en verder ontwikkeld na een begin in het Romeinse rijk van tweeduizend jaar geleden.

Net als het Roemeens – de sprekers ervan noemen hun land een Romaans eiland in een Slavische zee – grote invloed heeft ondergaan van het Turks en een aantal Slavische talen, zo heeft het Aroemeens ook Slavische trekken, en ook nog een scheut Grieks. Want de Aroemenen, die feitelijk nooit een eigen staat hebben gehad, daar alleen maar van hebben gedroomd, zien hun land zonder grenzen ergens liggen in het al genoemde Pindosgebergte.

Ik heb die wetenschap uit het boek van Popa, die de lotgevallen beschrijft van een vader en een zoon Costa en Pitu, twee Aroemenen – de ene beleeft de Eerste Wereldoog en daar de nasleep van voor de Balkan, de andere de Tweede met ook de bijbehorende nasleep.

Die nasleep is een eind op streek als in Pitu’s hoofd een ongeneeslijk gezwel wordt vastgesteld, en zijn verhaal, tevens het hoofdverhaal van het boek, is dat van zijn poging tot afronding van het bestaan als Aroemeen. Een geschiedenis die zwaar wordt getekend door het verdwijnen van een van de vele Balkanvolkeren, die soms een min of meer nomadisch bestaan hebben geleid en waarvan weer andere nog steeds strijden voor een eigen staat.

Wie ietwat thuis is in de geschiedenis is wellicht ook op de hoogte van de woelige geschiedenis van de Balkan van de afgelopen duizend, misschien wel tweeduizend jaar. Turken die het gebied lange tijd bezet hielden, Grieken, Albanezen, Serviërs, Roemenen, Bulgaren, Italianen, Duitsers en ‘Joegoslaven’, allemaal hebben ze aspiraties gehad of hebben die nog om zoniet de gehele Balkan dan toch belangrijke delen ervan te overheersen, waarbij onderdrukking op het gebied van cultuur, taal en afkomst nooit ver buiten beeld was.

Popa schrijft het verhaal met niets ontziende bijna cynische openhartigheid, van de romantische verwekking van Pitu in de hooiberg van een dorpje tot einde van de reis in een dorp in het Pindosgebergte, waar Pitu zijn laatste rustplaats zoekt.

Popa tovert vrijwel moeiteloos de wereld vol haat, racisme, onverschilligheid maar ook grote romantische liefde tevoorschijn, die je lang bijblijft. Een woelige wereld ook, waar je nauwelijks je leven zeker bent, al is het voor Pitu dan ook bijna afgelopen.

Mee bezig blijven, dat deed ik persoonlijk vooral trouwens, waarover straks meer.

Maar nu eerst een eigenaardige trek van Popa’s proza. Hij schrijft voortreffelijk Nederlands, maar bij vlagen – soms lange vlagen – gaat hij over in een ietwat onhandig, ik zou bijna zeggen: krakkemikkig soort Nederlands. Voorbeelden te over, aangetekend heb ik er een paar uit de laatste pagina’s van het boek, drie om precies te zijn.

De andere twee weigerde hij, hoewel de man een pleidooi staafde met goelijke kortingen.

…alsof de fotograaf met een klik op zijn toestel alle kledingstukken kon ontnemen,

Ook voor Pitu, die afhankelijk was van zijn moeders geheugen en meug tot vertellen.

Ik mag toch aannemen dat dit opzettelijk zo is gedaan? Anders zou de redacteur van de uitgeverij toch ingegrepen hebben?

Ik moet zeggen dat de vreemde formuleringen wel ietwat passen bij het onderwerp: die vreemde zeer kleine aftakking van het Latijn, het Aroemeens, is ook wel te begrijpen voor iemand die romaanse talen kent, maar voor wie het Aroemeens klinkt als het Zuid-Afrikaans voor een Nederlander.

(vervolg hieronder)

De ontdekking van het Aroemeens (2)

In 1969 vloog ik in een Ilyushin 18 (ja, die met vier propellors en gezellige schemerlampjes voor de ramen) van Transporturile Aeriene Romane van vliegveld Beek naar Roemenië, meer in het bijzonder de luchtmachtbasis van Constantsa aan de Zwarte Zee. Nog tijdens het taxiën na de landing zag ik een legergroene tankwagen staan met daarop in grote witte letters de tekst: Pericol de foc. Nou en, zul je zeggen, Brandgevaar, nogal wiedes. Maar daar dacht ik toen niet aan, nee, ik dacht er aan dat in het Latijnse dialect dat mijn vader sprak (en dat tegenwoordig nog wordt gesproken door ongeveer een miljoen mensen in Noord-Oost-Italié), het Fûrlan, oftewel Friulano, het woord brandgevaar exact zo gezegd en ongeveer zo geschreven wordt als in Roemenië.

Ik heb daar denk ik hier al eens eerder melding van gemaakt, maar ik begin er weer over omdat ik er geregeld aan moest denken bij het lezen van het boek van Stefan Popa.

Ik had van het bestaan van een Aroemeense taal en van het bestaan van een Aroemeens volk nooit gehoord.

En toch had ik in mijn boekenbezit een boek, ik mag wel zeggen een dikke pil, waarin niet alleen het dialect van mijn vader (zij het nogal zijdelings) maar ook het Aroemeens ter sprake komt. Het boek heet Cristomatie Romanica, en wel deel 1 van een kennelijk driedelig standaardwerk. Dit ene deel bevat zoveel interessants over Romaanse talen en dialecten dat ik Luminita Noveanu nog altijd dankbaar ben. Ik had haar in 1983 in Boekarest ontmoet (ze was student Romaanse talen en toeristengids) bij mijn tweede bezoek aan Roemenië. Ze stuurde mij het boek, in ruil voor brei- en naaipatronen van Burda.

Van het Roemeens heb ik overigens nauwelijks iets geleerd, behalve pofte buna (veel geluk) en Trăiască partidul comunist român condus de Comitetul său Central, oftewel Lang leven de Roemeense communistische partij met aan het hoofd zijn Centraal Comité, een tekst die destijds op spandoeken boven de wegen stond. En o ja, ik danste natuurlijk ook de berenitsa, want ik bleek nogal getapt onder de mooie helft van Roemenië.

Thuis spraken wij nauwelijks Friulaans (ook weinig Italiaans, trouwens). Ik leerde mezelf Italiaans en kreeg toch flarden van het Friulaans mee. De taal wordt onder andere in de provincies Udine, Pordenone officieel op school onderwezen en er is een bescheiden literatuur, vooral wat ouder werk, maar ik heb, als e-book, ook een recdnt werk in huis van de hand van Alberto Luchino, genaamd Uchì – Hier – dat zo begint:

Un, doi, trê, cuatri, sinc. Massa adora. A erin dome li sinc. Fôr al fadeva di sigûr ençamo scûr. Massima cul’ora legâl. Bepo al si era zirât tal jet da la banda da la femina e al era restât a smiçâ il grum neri di jê, fata sù tal sio durmî. Una volta, pena sposada, a si pierdeva sot la cuierta, ch’a j toçava palpâla o slungiâ una giamba par sintî s’a j era ençamo vissina. Adès a si era fata grossa, taronda come un sac di blava.

Helaas kan ik nergens een Fiulaans-Nederlands woordenboek vinden, zodat je het moet doen met mijn vertaling:

Een, twee, drie, vier, vijf. Heel vroeg. Net vijf uur. Buiten was het zeker nog donker. Vooral als je de wintertijd aanhield. Bepo had zich omgedraaid in het bed naar de zwarte bult, die zijn vrouw was. En die nog vast sliep. Ooit, toen ze pas getrouwd waren, raakte hij haar wel eens kwijt onder de dekens, dan moest hij een been uitsteken om te voelen of ze nog in de buurt was. Nu was ze dik geworden, rond als een zak meel.

Maar dit zou dus door een Aroemeen gelezen en begrepen moeten kunnen. We moeten snel zijn, want veel Aromeenssprekenden zijn er niet meer, als ik Popa’s boek goed begrepen heb.

Of, om een van de uitdrukkingen van mijn vader te gerbruiken: Ma ce vot tu che sei? Maar hoe zou je het dán willen?

Tot zover dit aanhangsel dat zich in mijn losmaakte tijdens en na het lezen van Popa’s boek.

_______

hhBest

Boek & Film 

Een Hollandse Goddeloze Comedie

Het was natuurlijk niet het gunstigste tijdstip, maar goed, dat heb je allemaal niet voor het uitkiezen, dus afgelopen woensdagavond bevond ik me – na een voortreffelijke Japanse maaltijd in al even voortreffelijk gezelschap – ineens in een daverende regenbui op de plek waar de Arena Boulevard in Amsterdam doodloopt op het Station Bijlmer Arena. Op zo’n moment is dat station en de directe omgeving (denk aan de muisgrijze bijna vensterloze Imax bioscoop) een dreigende betonnen kolos die me aan Metropolis deed denken, die film van Fritz Lang uit 1927.

En voor we bij dat restaurant arriveerden hadden we een half uur lang een dergelijke ervaring gehad – in de verkeerde bus gestapt waardoor we op station Holendrecht terechtkwamen, waar ik al vergeefs had rondgekeken of Vergilius er mijn gids kon zijn. En de rit daarheen had ook iets geopenbaard: namelijk dat een grote stad haastig zijn buitenwijken, alsof grond van elastiek is, wijd verspreid neerzet te midden van hoog opgeschoten geboomte, struikgewas en spectaculair onkruid, de wijken zelf weer voor een groot deel bestaand uit grauwe betonnen karkassen.

En dat na een dagje in die grote stad die zich ooit het centrum van de wereld waande, waar ik het destijds, jaren zestig en zeventig, ook mee eens was. In de tijd dat er ook al veel Engels werd gesproken, maar de stad nog wel het aspect had van een tamelijk rustige, spectaculair vormgegeven oer-Hollandse provinciestad met vooral veel dekselse cafés waar je, als provinciaal, helemaal uit Limburg, door de weelderig vormgegeven ‘tante’ achter de tap uitbundig met open armen werd ontvangen en waarvandaan je herhaaldelijk starnakelzat naar het Centraal Station strompelde, om de reis huiswaarts, naar de provincie dus, te aanvaarden.

Als je goed kijkt is die stad er natuurlijk nog, maar ook aan goed kijken zijn grenzen. In dit geval werden de grenzen scherp getrokken door enige honderden jongemannen, grimmig, vol tatouages, die niet alleen rondschuifelden maar ook op de Dam luid trommelden en oproerige liederen zongen, grimmig en gretig in de gaten gehouden door de politie, deels in ME-tenue, met overvalwagens en andere auto’s en motoren en een klapperende helikopter – supporters van de Griekse voetbalvereniging PAOK Saloniki waren die jongens, die ’s avonds met 3-2 zouden verliezen van Ajax; maar voor het zo ver was vluchtten we min of meer de bus van lijn 47 in, naar de veilige camping. ‘Ja, en doe mij maar een whisky’ zoals de corpsballen van Jiskefet plachten te roepen, en die liet ik me goed smaken.

De dagen daarvoor hadden wij verwijld in het Vagevuur in de vorm van een tijdelijke camping in Harderwijk – volgend jaar gaan ze poppenhuisjes bouwen op het nogal desolate vierkante boomloze terrein – dat we graag hadden overgeslagen, ware het niet dat daar een oervrolijke totaaloptimistische uitbaatster de scepter zwaaide. Zonder haar was het de allerlaatste plek geweest waar je als eenvoudig kampeerder je tent opslaat.

(Deze laatste opmerking komt vooral uit onze verbijstering over een jonge vader, die met zijn zwaar geestelijk en lichamelijk gehandicapte zoon op een tandem op fietsvakantie was en de haringen van zijn tentje met zijn sandalen de keiharde grond van Stadscamping Harderwijk in probeerde te trappen – waardoor hij er ’s nachts, in een halve storm en stromende regen een paar keer uit moest omdat het tentje en de overkapping ervan weer losgerukt waren. Waarom doet iemand zoiets? Ja, om mij het woord Vagevuur in de mond te laten nemen, iets anders kan ik niet bedenken.)

De uitbaatster riep: ‘En als we hier weg moeten, dan zetten we de hele rotzooi op Marktplaats en gaan we op zoek naar een volgend terrein voor een popup-camping.’ Wij wensten haar welgemeend veel succes. Je moet maar durven. ‘Ik vertrek’ is er niks bij.

Wij waren er aangekomen vanuit het Paradijs, niet meer en niet minder. Ook nog langs een route waarvoor ik de navigatie verboden had autowegen voor te schrijven, waardoor we iets langzamer uit het paradijs dat Achterhoek heet, gedeeltelijk via de IJsselmeerpolders naar de stad van het Dolfinarium waren gekomen waarvan ik niet zozeer die dierenbeulerij en ook niet de tot snot gekookte mosselen kan aanbevelen, maar wel het museum van de schilder Marius van Dokkum, die zijn vak schitterend beheerst en alles doet onder het kennelijke motto: Wie lacht niet die den mensch beziet – ik grijp elke gelegenheid aan om Jacob Cats te citeren, uiteraard.

Et in Arcadia ego – daar dacht ik steeds aan bij ons tweede bezoek in een jaar tijd aan het stadje Lochem, en ja, ik weet het, dat is de titel van een barok schilderij met blote lichamen en die zie je dus bepaaldelijk niet in Lochem, maar wel hele troepen dames, bespikkeld met enkele heren, op elektrische fietsen, die midden op een kruispunt gaan staan beraadslagen ‘hoe nu verder’ tot een van de dames opmerkt ‘we staan hier, geloof ik, een beetje in de weg’, maar op dat moment was er nog niemand aangereden.

Lochem, dat is de mooiste boekhandel van Nederland, de firma Lovink, ook alweer op een van leukste pleinen van het land (even niet kijken naar de aanbouw zijnde appartementen aan één kant) dat natuurlijk gewoon Markt heet, en waar zich ook, tegenover kerk en gemeentehuis uit lang vervlogen eeuwen, het knusse restaurant met terras genaamd Kawop bevindt, waar men, desgevraagd, zonder met de ogen te knipperen 48 oesters zal serveren, zoals bekend de ideale lunch, mits geserveerd met twee flessen knisperdroge Sauvignon Blanc.

En al dat moois is gelegen te midden van dat arcadische landschap, dat een Nederlandse versie is van Midsomer County en dan nog iets intiemer, met zijn met bomen omzoomde wegen en weggetjes, zijn boerderijen en boerderettes, met A.L. Snijders (die toevallig die middag signeert bij Lovink) en Matthijs van Nieuwkerk. Wie nog op zoek is naar een vlekje: vorig jaar bespraken we er de exploitant van een dames- en herenmodezaak die ging sluiten omdat hij er zich, als man van buiten (uit Brabant, meen ik) weggepest voelde. De zaak staat nu leeg.

Hè, wat een ontnuchtering nou weer.

Maar ik had echt het gevoel de Goddeloze Comedie in enkele dagen tijd op zijn Hollands te hebben overgedaan.

Nou ja, een beetje.

Onnidan, vragen ze tegenwoordig.

Voor de zekerheid.

_______

hhBest

Boek & Film 

De schandvlek van de Nederlandse pers

1. In de Nederlandse pers is het sinds jaar en dag gebruikelijk dat personen die van een misdrijf worden verdacht, slechts met de voornaam en het initiaal van de achternaam in de krant worden vermeld. Een uitzondering wordt gemaakt voor verdachten die door hun openbare functie horen tot de Bekende Nederlanders, omdat het grote publiek al snel weet om wie het gaat en omdat het dan potsierlijk wordt te volharden met het omschrijven van een verdachte als, ik noem maar een willekeurig bekend persoon, ‘de fractievoorzitter in een van de Kamers van het parlement, Klaas D.’

2. Die ongeschreven regel wordt steeds vaker met voeten getreden, met name door de wilde internetmedia. Het met de waarheid niet erg nauw nemen door die media hangt ermee samen. In de Angelsaksische pers en in andere landen waar kranten los verkocht moeten worden, wordt ook steeds de volle naam van de verdachte genoemd, diens portret en andere nieter zake doende details geplaatst, alles voor de omzet. Die omzet wordt mede gehaald door zich op die manier te wenden tot het conservatieve spitsburgerdom, dat nog altijd verwijlt in de tijd van de schandpaal op het marktplein.

3. De bovengenoemde regel, of noem het liever: afspraak, geldt te meer wanneer het gaat om een minderjarig kind. En dan laat ik nog even het betreden van een half gezonken wrakke woonboot en het leegspuiten van een aldaar gevonden brandblusser terzijde – de betrokken krant, De Telegraaf vond dat ook niks bijzonders en maakte er dus een ‘gewapende inbraak’ in die woonboot van. Dat de betrokkene een neppistool bij zich had was natuurlijk niet netjes en daar moet hij streng om onderhouden worden en zijn ouders wellicht ook, maar de betrokkene heeft er, voor zover bekend, niemand mee proberen te bedreigen of zoiets.

4. Een integrerend beginsel van het Nederlands strafrecht is dat een verdachte onschuldig is tot hij of zij is veroordeeld.

5. Advocaat Peter Plasman heeft nooit geprobeerd Mohammed B. uit de gevangenis te houden, hij heeft er slechts op toegezien dat het bestaande recht op de juiste wijze werd toegepast tijdens diens proces – dat is namelijk de taak van de advocaat, niet meer en niet minder.

6. Het zou een mooie boel worden als een advocaat die de dader van een opzienbarende moord heeft bijgestaan (het is vijftien jaar geleden) daarna nooit meer de vraag zou kunnen krijgen een verdachte te verdedigen, dan wel de familie van de verdachte bij te staan bij het over het voetlicht brengen van het standpunt van die familie, getoetst aan de kennis van de raadsman.

7. De hoofdredacteur en de overige journalisten van De Telegraaf zouden zich de ogen uit kop moeten schamen voor een miskleun als die over de zoon van burgemeester Halsema van Amsterdam. Zij zijn, en dat is niet de eerste keer, een schandvlek voor de Nederlandse journalistiek – ditmaal nog erger dan ooit door de naam van een minderjarig kind met behulp van verzonnen ‘feiten’ door het slijk te sleuren, alleen om de moeder van het kind te treffen. Gelukkig zal een groot deel van niet alleen wakker, maar vooral weldenkend Nederland, niet schromen daar de enig juiste consequentie uit te trekken.

8. In de jaren zeventig van de vorige eeuw deed een hardnekkig verhaal de ronde in het soort organen als De Telegraaf en langs de borreltafels van de gemiddelde spitsburger. Dat verhaal was kort samengevat: Joop den Uyl, die het opneemt voor de gewone arbeider, heeft zelf een tweede huis, een bungalow, in Belgisch Limburg. Het verhaal was uiteraard niet waar, alleen al door het feit dat Den Uyl in zijn vakanties ergens in een zielig tentje ging kamperen. Bij Femke Halsema geldt hetzelfde: sinds wanneer mag iemand van GroenLinks niet op vakantie naar eigen keuze, maar moet dat afstemmen met het partijprogramma? Waarom moet dat niet voor leden van andere partijen?

9. Ik zag dat iemand het communistisch verleden van GroenLinks erbij haalde. Totaal van de pot gerukt, vooral omdat een ander verleden, dat van de De Telegraaf, ongenoemd bleef. Maar het waren wel de Nederlandse communisten die in de tweede Wereldoorlog het felst de Moffen bestreden, anders dan De Telegraaf, die de hele oorlog braaf bleef drukken wat de Duitse bezetter eiste.

10. De leukste warhoofderij hoorde ik vanmorgen heel vroeg op de radio: ‘Ja ja, voor de kinderen van de elite hebben we de doofpot, voor gewone kinderen geldt die niet, dan staat het binnen een dag in geuren en kleuren in de krant. O ja? Wie heeft er ooit het bezit van een neppistool door een vijftienjarige in geuren en kleuren in de krant zien staan? Ik niet, zelfs in De Telegraaf stond dat feit pas vermeld op de dag na de ‘onthulling’. Hoe is trouwens met de dochter van Corry Konings?

________

hhBest

Boek & Film