Hij was 85 jaar, Philip Roth, of hij gestopt was met schrijven betwijfel ik, maar hij was in ieder geval gestopt met publiceren, zeven jaar geleden. Afgelopen nacht is hij overleden in zijn appartement hoog boven Manhattan. Hij was een echte Newyorker, een joodse schrijver van groot belang, maar zeer kritisch op Israël en op Amerikaanse Joden. Hij was de beste romanschrijver die de Nobelprijs voor literatuur heeft gemist, een man die mijn leven lang, sinds ik met rode oortjes Portnoy’s Complaint las, onder woorden bracht wat ik dacht en voelde – die openhartigheid over zijn prostaatkanker bijvoorbeeld, wie durft zoiets?
Ik ken geen enkele schrijver die zo consequent duidelijk autobiografisch schreef maar toch kans zag daarmee de grote thema’s van de menselijke worsteling aan de orde te stellen.
Als ik over het scherm van de laptop heenkijk zie ik met trots zijn oeuvre op een aparte plank van de boekenkast staan, van Goodbye Columbus tot Nemesis, er is geen enkel echt zwak boek bij, al gaat er een aantal verbitterd over de vrouwen die hem een loer draaiden in zijn leven – vaak vermomd als zijn alter ego Zuckermann.
Ik blijf erbij dat Sabbaths Theatre over leven van een poppenspeler, zijn meest overweldigende boek vind, maar dat Patrimonium, over de verhouding met zijn vader en diens ziekte en dood, zijn meest ontroerende boek is.
The Plot Against America, een soort historische roman met als onderwerp: als Charles Lindbergh, beroemd piloot, tragisch vader van een ontvoerd en vermoord kind en vurig aanhanger van Hitler en diens antisemitisme, in de jaren veertig president was geworden en Hitler-Duitsland de grootste vriend van Amerika, wat dan?
In een interview met The New York Times (hij liet zich interviewen per e-mail) in januari van dit jaar geeft de auteur, dan dus al zeven jaar geleden gestipt met publiceren, antwoord op de volgende vraag, uiteraard over de verkiezing van Trump: Heeft hij het voorzien, het Amerika waarin we nu leven? Nee, hij had 'nooit kunnen bedenken dat de meest vernederende ramp die de VS in de 21ste eeuw zou treffen, niet zou opduiken in de vorm van een orwelliaanse Big Brother maar in de onheilspellende commedia dell'arte-figuur van een opschepperige domoor.'
Vindt hij zijn The Plot Against America ook zo 'griezelig voorspellend'? Nee, want hoewel Lindbergh 'een echte racist, antisemiet en blanke suprematist was', heeft hij met zijn solovlucht over de Atlantische Oceaan tenminste nog iets geprestéérd. Trump daarentegen is 'een enorme bedrieger, de kwade som van zijn tekortkomingen, verstoken van alles behalve de holle ideologie van een megalomaan.' (Zie voor het volledige interview – aanbevolen – hier.)
Het boek was een bestseller, maar de echte Roth vond je toch terug in de kleine boekjes waarmee hij zijn carrière beëindigde, Everyman, Exit Ghost, Indignation, The Humbling en Nemesis – over oud worden, de vernedering die je te beurt valt omdat je een ‘oude racistische zak’ bent, het onvermogen nog een groot boek te beginnen, bovendien in een wereld die die ouderwetse schrijverij niet meer wil, de vernedering van de prostaatkanker en de incontinentie van de oude dag.
Nog even terug: The American Pastoral is ook een van de hoogtepunten uit Roth’s carrière. Het boek werd hier en daar beschouwd als zoveelste poging tot het schrijven van The Great American Novel – en obsessie van veel Amerikaanse schrijvers, maar eigenlijk niet van Philip Roth (die wel een boek schreef met precies die titel), een prachtig boek over de teloorgang van een baseballspeler. In het boek is de in het algemeen toch misogyne en misantrope Roth ineens een en al mededogen en begrip, zonder overigens zijn cynisme, ironie en soms ook sarcasme uit te schakelen.
Als ik aan Roth denk zie ik ook de beelden uit de film The Human Stain, naar Roth’s gelijknamige boek, met Nicole Kidman en Anthony Hopkins, (op de foto hiernaast Roth met Kidman) over de relatie van een oudere hoogleraar met een poetsvrouw en daarbij in de problemen komt met de gewelddadige echtgenoot van de vrouw, het klinkt als een smartlap, maar het is een geweldig boek en een prachtige film.
En dan is er nog Israël, dat meteen al, met name in Portnoy’s Complaint, een onderwerp is dat Roth bezig houdt. Lees dat prachtige boek Operation Shylock. Een schrijver gaat voor een lezingentournee naar Israël en komt daar tot de conclusie dat de enige oplossing voor het Midden-Oosten is: dat de Joden van Israël terugverhuizen naar Polen. Het werd Roth niet in dank afgenomen.
Ik moet dringend het hele oeuvre nog eens doornemen.
In ieder geval voor ik zelf ook 85 ben.
O ja, nog een klein raadseltje: vorige week is Tom Wolfe overleden, ook zo’n geweldige Amerikaanse schrijver. Maar waarom heb ik de kans er een stukje over te schrijven niet gegrepen?
Ik denk daar nog even over na.
__________
hhBest
Boek & Film
Laatste reacties