SanteLOGie

De wraak van Jeroen Bosch

Als ik niet nergens in geloofde (anders dan wat ik met eigen ogen kan zien) zou ik het bijna denken: de wraak van Jeroen Bosch. De twee huizen naast het pand waarin hij een deel van zijn duivelsche schilderijen placht te verzinnen en te maken, stortten zaterdagavond laat in. Je ziet het schilderij voor je waarin hij het had kunnen verwerken: de wegsluipende handwerkslieden die een essentiële balk uit het pand hadden gesloopt, de in elkaar stuikende voorgevel van de brillenwinkel die honderd jaar na Jeroens dood was gebouwd aan de Markt in Den Bosch – het is allemaal veel te toevallig.

En waarom zou dat de wraak van Jeroen zijn? Hij was – in mijn persoonlijke visie – een getormenteerde persoonlijkheid die zijn ongebreidelde fantasie gebruikte om de mensen met de neus te drukken op het feit dat we omringd zijn door dingen die wij niet begrijpen, of erger nog: verkeerd begrijpen, negeren, en vooral: verkeerd willen begrijpen en misbruiken voor eigen doeleinden.

Ik zag de burgemeester van Den Bosch naast de puinhopen staan – ik had bijna de rokende puinhopen geschreven – die zich erover beklaagde dat het belachelijkste dat tot nu toe was bedacht om het worst en bier schransend gepeupel tot meerdere eer en glorie van de neringdoende middenstand naar de Brabantse hoofdstad te lokken: het lichtspel op de eerbiedwaardige gevels van de markt, nu niet door kon gaan.

Het was Jeroen, terecht, te gek voor woorden geworden, dat ze foto’s maken van grotendeels onbegrepen elementen uit zijn werk en die gebruiken om door projectering ervan het oh en ah van de worstvreters uit te lokken, waarna ze hun stuivers zouden achterlaten zodat Den Bosch en zijn middenstanders er flink wat beter van zouden worden.

Alsof de mensonterende openingsscènes van de expositie van Jeroen Bosch werken niet voldoende waren geweest, met koning W. en Ali B. in de hoofdrollen.

Ik denk dat ik maar eens een uitzondering moet maken en wel degelijk moet geloven in een terechte ingreep van iemand die al vijfhonderd jaar dood is.

Want genoeg is genoeg.

En Den Bosch lijkt door die puinhoop, dat litteken, minder dan ooit op De Tuin der Lusten.

_______

hhBest

Boek & Film 

Knielen op een gebedsmatje

Een belangrijk element uit het boek ‘Knielen op een bed violen’ van Jan Siebelink is de druk die leden van de ‘Pauwianen’, een fundamentalistische protestante groepering uitoefenen op de eenvoudige plantenkweker, om toch vooral hún interpretatie van het geloof naar de letter aan te hangen. Ik heb dat boek een tijdje geleden gelezen en de film nog niet gezien, maar ik moest er sterk aan denken toen ik dit zag.

Hier zien wij hoe een zekere Salaheddine het voormalige GroenLinks Kamerlid Tofik Dibi interviewt. Meteen al in het begin tippelt Dibi zonder iets in de gaten te hebben, in de val die Salaheddine voor hem heeft opengezet. ‘Wij zijn Marokkanen en wij vergeten Nederland even,’ zegt S., en Dibi knipt instemmend. ‘Ben jij Marokkaan?’ ‘Ja, ik ben Marokkaan.’ Tibi geeft ten overvloede nog een overzicht van zijn ‘Marokkaan-zijn’ door te benadrukken dat hij thuis Marokkaans spreekt, aan de ramadan doet etc.

En dan valt Salaheddine aan. Waarom Dibi zijn ‘zonde’ niet bedekt houdt? Zijn zonde, dat is zijn homoseksualiteit, hoewel dat nauwelijks genoemd wordt. Vanaf dat moment komt Dibi ook nauwelijks meer aan het woord, wat al niet erg als een interview was begonnen, gaat nu over in een schreeuwsessie waarbij hetgeen de ‘geinterviewde’ zegt in het geheel niet meer ter zake doet. Hij zegt, merk ik intussen, opmerkelijk weinig voor een voormalig gehaaid links Kamerlid – hij wil duidelijk bij deze prominente moslimfundamentalist in een goed blaadje komen.

Wat hij per se niet wil, dat laat hij wel goed uitkomen: hij wil niet aan Allah vergiffenis vragen voor zijn misstap – althans nu nog niet, misschien vlak voor hij dood gaat. Ja echt, dat zegt hij.

Hij breekt in ieder geval niet verontwaardigd het gesprek af als S. suggereert dat Didi als homo uit de kast is gekomen om commerciële redenen en daarom ook bij DWDD en andere talkshows is gaan zitten. Nee, zegt Dibi heel dom, dat heb ik gedaan om ‘jongens te helpen die ook in mijn situatie zitten’, waarna S. herneemt dat die jongens zich niet de ‘luxe’ kunnen veroorloven op die podia uit de kast te komen. Hij impliceert blijkbaar, zonder echt weerwoord van Dibi, dat men in Marokkaanse kringen dan wel raad weet met zulke ‘zondaars’.

S., kortom, doet net of discussie over de vraag of homoseksualiteit bestaat, en of homo zijn een keuze is, feitelijk niet nodig is. In beide gevallen is het antwoord nee, dat weet elke Marokkaan.

Tofik Dibi zit niet meer in de Tweede Kamer – hij was gewoon gebleken daar niet geschikt voor te zijn. In de Tweede Kamer zitten intussen nog zeker twintig politici van gristelijken huize die niet veel anders over homoseksualiteit denken dan Salaheddine en zijn land- en geloofsgenoten.

In een ander tv-programma zei Dibi deze week dat als hij de keuze zou hebben gehad, hij liever hetero zou zijn geweest.

Ook daar moet je begrip voor hebben, wie honderd procent overtuigd is van zijn eigen gevoelens moet eens bij zichzelf te rade gaan. En bij de film ‘American Beauty’.

En volledigheidshalve: Salaheddine’s opvattingen en interviewmethodes mogen ons tegen de borst stuiten, hij mag ze uiteraard hebben cq gebruiken. Tofik Dibi zou er verstandig aan doen zijn persoonlijk mediabeleid wat fijner af te stemmen.

Ik wilde alleen maar zeggen: godsdienst brengt alleen maar ellende in de wereld. Wie dat inziet zou vervolgens ook eens naar de eigen fundamentalisten moeten kijken en hoe die, ondanks hun moderne oogopslag en haardracht, mensen ongelukkig maken.

Maar ook dat weten we al heel lang. En zeker sinds het bed violen.

________

hhBest

Boek & Film 

Hoe Mart ons een medaille kostte

Door Peter Stiekema

Je hebt van die dagen, waarop ogenschijnlijk alles tegenzit. Vandaag was er zo eentje, maar tegen een uur of zes in de avond klaarde ineens alle somberheid op.  Mart Smeets neemt na 42 jaar afscheid van de NOS, zo luidde een nieuwsbericht. Zijn allerlaatste klusje worden de Olympische Spelen, komende zomer in Rio de Janeiro. Hoera, ik trok meteen een fles zware port open. Eindelijk verlost van de zelfverklaarde beste sportpresentator die dit land ooit heeft gekend, maar tevens een afscheid op het hoogste niveau, de Olympische Spelen in Rio. Daar schuilt natuurlijk een enorm risico in.

In 1980 hadden we een jong schaatstertje, genaamd Ria Visser, die tamelijk onbekend, zo maar een zilveren medaille won op de 1500 meter. Het was een hubs meiske, een jaartje of 18 en vele malen aantrekkelijker dan de, eveneens Nederlandse, gouden medaillewinnares.  Annie Borckink, geboren in de een of andere achterhoek van Nederland. En wat erger was, ze zag er ook zo uit.

Mart voelde wel wat voor Ria. Vele jaren later bekende zij dat ze ooit seks had gehad met Mart, die in 1980 een jaar of 34 was.

Na de zilveren medaillewinst was zij opeens torenhoog favoriet op de drie kilometer, maar ze kwam ten val, ik meen zelfs twee keer. Terwijl iedereen totaal verbijsterd en teleurgesteld was, kende ik de oorzaak wel. Ik wist het meteen: Mart was weer bezig geweest. En terwijl Hilbert van der Duim begin jaren tachtig nog beweerde uitgegleden te zijn over vogelpoep, had ik meteen door dat Ria in februari 1980 in een geheel andere verontreiniging haar grootste tegenstander had gevonden.

Ze werd nog wel een paar keer Nederlands kampioen, vooral bij gebrek aan beter, maar een medaillekandidaat voor de OS werd ze nooit meer. Ze was een paar jaar commentator bij de NOS, maar ook dat eindigde niet in schoonheid.

De ster van Mart bleef ondertussen stijgen. Hij kroop de een na de andere Amerikaanse sportheld in zijn reet (Eric Heiden,  Lance Armstrong, al die basketballers) trapte in ieder dopingsprookje, maar bleef de anchorman van Studio Sport en de daarvan afgeleide programma's. Zelfs De Wereld Draait Door kon niet om hem heen. Om de paar maanden flanste Mart een of ander sportboekje in elkaar, en hop, daar zat hij er weer. Geposeerd als De denker van Rodin. Er kon geen rockster zijn, of Mart had niet aan de deurknop van zijn kleuterschool gesnuffeld. Die van Ray Davies bijvoorbeeld. Of David Bowie.

En nu neemt hij afscheid. Zijn we van hem af? Echt niet. Hij blijft boekjes schrijven en De Wereld Zanikt Steeds Langer Door kan en wil niet om hem heen. Als hij daar in Rio maar met zijn fikken van Daphne Schippers afblijft.

Eén Olympische medaille naar de kloten helpen is meer dan genoeg.

_______

hhBest

Boek & Film 

Schrikkeldag

Zo om de paar jaar stelt iemand de vraag: wat kost het inlassen van de schrikkeldag, 29 februari ons eigenlijk. Dit jaar heeft een gerenommeerd en sociaalvoelend instituut dat eens nauwkeurig uitgerekend en schrik niet: iedere schrikkeldag, dus elke vier jaar, kost de Nederlandse bevolking 200 miljoen euro – namelijk 13 euro per persoon.

De echte socialmediatijger roept dan binnen een seconde: afschaffen! Samen met de Europese Unie, Oekraïne en het weer!

Maar je kunt het ook anders zien.

De schrikkeldag afschaffen lijkt me geen goed plan, ten minste als je niet wilt dat over honderd jaar 1 maart ineens op 25 maart valt.

Zie het eens van de positieve kant.

Een maand heeft, zoals bekend, 31 dagen. Vijf maanden wijken daarvan af, vier maanden hebben er maar 30, eentje zelfs maar 28. Dat betekent precies 7 dagen winst per jaar, behalve in schrikkeljaren, dan bedraagt de winst 6 dagen.

Even snel uitrekenen: de huidige toestand van 365 resp 366 dagen per jaar levert de Nederlandse bevolking een winst op van ruim anderhalf miljard euro. En per schrikkeljaar altijd nog 1.3 miljard.

Weten we nog iets leuks dat we met die poen kunnen doen?

_______

hhBest

Boek & Film 

Twintigduizend kilowatt

Goed, ik zal het kort houden, ik krijg klachten over saaie stukjes over zonnepanelen. Gisteren omstreeks 15.30 (ik was er niet bij) draaide de productiemeter van mijn zonnepanelen voorbij de 20.000 kilowatt, waarmee gesteld kan worden dat de opbrengst sinds het begin de helft van de oorspronkelijke investering is. In drie jaar en een paar dagen meer dan tien maanden. (Cijfers zijn geduldig: ik kan ook voorrekenen dat de investering er al helemaal uit is.) Gemiddeld per dag iets meer dan dertien kilowatt, hetgeen neerkomt op 70 procent van het verbruik. De winterproductie (1 oktober tot 1 maart) blijft achter bij die van vorig jaar, al scheelt met maar 70 kilowatt, en die kunnen theoretisch tot 1 maart nog bijverdiend worden.

Dezer dagen met een emmertje warm water, een microvezeldoekje en een raamtrekker het dak op, want ik zag laatst dat er wat groene aanslag op de panelen zit.

En dan kan het zomerseizoen een aanvang nemen.

_________

hhBest

Boek & Film 

Het land van Braggadocio

Even dacht ik dat Numero Zero, met die toepasselijke naam, het laatste boek van Umberto Eco zou zijn. Maar er blijkt nog een boek op stapel te staan, dat zaterdag uitkomt en het heet Pape Satán Aleppe. Geen idee wat het betekent maar uit opmerkingen op internet maak ik op dat het een boek is met recente columns van de vorige week vrijdag op 84-jarige leeftijd overleden schrijver. In Milaan staan er intussen lange rijen op de binnenplaatsen van het Castello Sforzesco, waar de kist van de gevierde auteur staat.

Een paar dagen geleden schreef ik een stukkie met als aanleiding het overlijden van Eco en toen haalde ik, uit mijn herinnering, een beschrijving op van Numero Zero, dat vorig jaar januari verscheen. Het was alweer een poosje geleden dat ik het las (mei vorig jaar) en ik schreef er toen niet over. Ik lees veel meer boeken waar ik geen stukkie over schrijf, ik kan wel aan de gang blijven. Ik bleek het slordig onthouden te hebben.

Het is geen dik boek en ook lang niet zo ontoegankelijk als de eerdere boeken van Eco, dus sinds maandag las ik het nog eens. Met groot genoegen – Eco beheerste de toepassing van ‘vileine ironie’ op uiterst onderhoudende wijze. Lees verder op Boek & Film 

De Johnsonfactor van het Brexit

Laat ik nou net het meest recente boek van Boris Johnson, The Churchill Factor, hebben gelezen. En dan heb je meteen ook een paar aanknopingspunten voor het Europastandpunt van de burgemeester. Johnson maakt in het boek duidelijk dat hij zich aansluit bij de  opvatting van Winston Churchill dat Engeland weliswaar deel zou moeten gaan uitmaken van de Verenigde Staten van Europa, maar dan wel met een aparte status, namelijk als leidende natie die meer in de melk te brokkelen zou hebben dan al die andere sukkels van ‘het continent’. Op 27 juni 1950 verklaarde Churchill in het Lagerhuis: ‘Ik kan mij niet voorstellen dat Engeland een gewoon lid zou zijn van een Federale Unie.’ Johnson merkt trouwens nog even fijntjes op dat de Verenigde Staten van Europa ook een idee van Hitler was – hij had het zelfs bijna voor elkaar, zou je kunnen stellen.

Johnson, die de ‘biografie’ van Churchill de vorm geeft van een persoonlijke lofzang op de Grote Leider, laat blijken dat hij een enorme Britse chauvinist is, van een chauvinisme dat in Nederland volstrekt belachelijk zou zijn. En hij doet dat met een vanzelfsprekendheid die veel te danken heeft aan die wereldberoemde Britse humor.

Churchill, ondertussen, komt uit het boek niet alleen naar voren als de meest Britse en tevens grootste politicus aller tijden, met al zijn excentriciteit, botheid en spectaculaire miskleunen; hij was ook degene die zich realiseerde hoe weinig er in 1939 over was van de grootse meeslependheid van het Brits imperium. In ieder geval te weinig om Hitler tegen te houden.

Zonder Amerika zou Engeland in de Tweede Wereldoorlog nergens zijn geweest, en het is typisch Johnson dat hij opsomt wat er zou zijn gebeurd als Hitler Engeland had kunnen bezetten – dan zou Hermann Goering ervandoor zijn gegaan met de kunst uit de National Gallery en zou Griekenland de Elgin Marbles uit het British Museum terug hebben gekregen – de Elgin Marbles zijn de marmeren friezen van het Parthenon in Athene die Lord Elgin in 1801 jatte uit Griekenland. En die vervolgens vanuit Brits standpunt onvervreemdbaar Brits waren (en zijn.) (Elgin verkreeg ze van de rechthebbende, zeggen de Britten, namelijk van de Turkse sultan die destijds Griekenland bezet hield.)

Zou Boris Johnson werkelijk denken dat de eenvoudige Britse kiezer, geconfronteerd met het Brexit-referendum, daar vóór zou stemmen om de kunst uit de Nationale Gallery alsnog uit Europese handen te redden? Alsof the working classes ooit zelfs maar van die kunst en van die Gallery hebben gehoord.

Maar eerlijk is eerlijk, The Churchill Factor leest lekker weg. En je moet het maar durven: na talloze serieuze biografieën over de grote man ook nog eens op de proppen komen met een boek waarin de krenten uit Churchill’s porridge nog eens smakelijk worden opgediend. En de lezer kan gerust zijn: alle smakelijke standaardgrappen over Churchill komen aan de orde, zoals diens ongezouten uitspraken, met name tegenover vrouwen. Churchill was een racist en een vrouwenhater, hoewel hij bij dat laatste uitdrukkelijke uitzonderingen maakte voor zijn moeder en zijn vrouw – maar Johnson verklaart dat eenvoudig uit de in de eerste helft van de vorige eeuw geldende mores.

Het leven van Churchill was uniek: hij was betrokken bij oorlogshandelingen op vier continenten voor hij in de Britse politiek een leven van duizelingwekkende ups en downs ging leiden, waarbij hij zich zelden door iemand liet adviseren. In het geval van de Tweede Wereldoorlog was dat maar gelukkig ook. Herhaaldelijk voorspelde Churchill met verbijsterende accuratesse de toekomst; ongetwijfeld beslissend voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog was zijn resolute afwijzing in 1939 om te onderhandelen met Hitler: die zou zich nooit aan afspraken houden.

Waarna Johnson ertoe overgaat te vermelden hoeveel sigaren Churchill ‘verbruikte’ (hij kauwde er soms alleen maar op) – een kwart miljoen, is zijn conclusie. En dan zwijgen we nog maar over de enorme hoeveelheden whisky en cognac, desnoods nog vóór het ontbijt. Churchill was meer dan levensgroot, ook in die zaken. En hij werd er ook nog negentig jaar mee, al was hij wel gesloopt en grotendeels gedementeerd toen hij in 1965 overleed.

_________

hhBest

Boek & Film 

Lange tenen en de stadsredactie

College Tour is een tv-format dat Twan Huys opgepikt heeft in Amerika, waar hij een tijdlang correspondent was. Het is wat mij betreft een programma waarin een onaantastbare (wereld)beroemdheid een verhaal houdt, onderbroken door vooraf afgesproken vragen, waarna de aanwezige studenten op hun beurt in de gelegenheid worden gesteld om vragen te stellen aan de beroemdheid, maar vooral om te worden gesticht door hun verblijf in de koesterend warme nabijheid van de beroemdheid.

Twan Huys is weliswaar een van die vele volstrekt kritiekloze amerikanofielen die Nederland rijk is (en Nederland niet alleen) maar hij heeft al eerder de verleiding niet kunnen weerstaan van de formule af te wijken en ook mensen te interviewen die vooral in Nederland wereldberoemd zijn. Een belangrijke misstap nog dáárbuiten was natuurlijk het gesprek met Willem Holleeder; wat mij betreft waren ook Doutzen Kroes en Hans Teeuwen gevallen van miscasting – die had Twan toch echt moeten overlaten aan Ivo Niehe.

Afgelopen vrijdag was het de beurt aan een zekere Daan Roosegaarde – ik zeg ‘een zekere’ want buiten prinses Laurentien, Filemon Wesseling en nog een paar mensen heeft nog nooit iemand van hem gehoord.

Geeft niks, af en toe treedt hij voor het voetlicht doordat hij met lampjes, sensors en automatische schakelaartjes grappige dingen doet die je best ‘creatief’ zou kunnen noemen. ‘Creatief materiaalgebruik’ heet zoiets op de kunstacademie. En het is hoe dan ook een loffelijk streven van Roosegaarde dat hij er de wereld mee denkt te kunnen redden.

Niks bijzonders verder, Nederland wemelt van de mensen van academies en designopleidingen en van wereldredders, daar zij we, meen ik, zelfs wereldberoemd in. En trots op.

Roosegaarde kan dus het best gekenschetst worden als ‘artiest’, en we weten allemaal: de meeste artiesten doen dingen waar anderen nooit op gekomen zouden zijn. Dat je daar autistische trekjes bij vertoont draagt alleen maar positief bij aan het resultaat.

Artiesten moeten tegenwoordig echt aan de kost zien te komen met hun werk, en dat lukt alleen de jongens en meisjes met commercieel talent. Ik noem mode-ontwerper Jan Taminiau, die ongetwijfeld een belangrijk deel van zijn omzet genereert doordat hij onder meer de jurk ontwierp die Maxima droeg bij de inhuldiging van W IV. En zo heeft Roosegaarde kans gezien minister Melanie Schultz van Haegen en ‘prinses’ Laurentien aan zijn zegekar te binden – niks bijzonders, gewoon zakentalent. Het toonde ook meteen dat Daan goed met vrouwen kan omgaan, en dat siert hem.

Bij de voorbereidingen voor de College Tour van vrijdag stuitte de redactie van dat programma op mensen die het beeld van Roosegaarde wat wisten te nuanceren. Filemon Wesseling noemde hem een ‘autist’, en een Delftse hooggeleerde ging zelfs zover Daan impliciet een dief te noemen. Roosegaarde beging vervolgens de blunder boos te worden en niet te tonen hoe goed hij van de tongriem gesneden was door de kritiek te ontkrachten dan wel weg te wuiven, dan wel om te buigen tot iets positiefs.

Dat konden we allemaal zien, vrijdag, doordat a. de redactie van CT kennelijk niet vooraf, dus tijdens de voorbereiding Roosegaarde had geconfronteerd met deze opmerkingen en b. doordat Huys cs hadden besloten het programma toch uit te zenden ondanks dat het, gezien de oorspronkelijke formule ervan, als mislukt kon worden beschouwd.

Het leverde onverwacht fraaie televisie op, met name het vertrek van Roosegaarde naar het toilet, waar snel daarna vier vrouwen zich bij hem voegden, wist ik in hoge mate op waarde te schatten. Gelukkig zagen en hoorden we niet wat daar gebeurde, zodat er ruimte bleef voor giswerk door ons allen, behept als we allemaal zijn met een zeker artistiek talent.

Roosegaarde toonde zich iemand met voor zijn business gevaarlijk lange tenen, en Twan Huys gaf voor de zoveelste keer een staaltje van wat hij werkelijk is: een jongen van de stadsredactie die ineens naar Amerika mocht.

Wat mij betreft dus 1-1.

________

hhBest

Boek & Film 

Schrijver als familielid

Het laatste boek dat de gisteren overleden Italiaanse geleerde en romanschrijver Umberto Eco (84) schreef, verscheen een jaar geleden en was in zijn oeuvre een buitenbeentje: Het nulnummer (Numero Zero). Menige recensent vermoedde dat dit boek gevolgd zou worden door werken die meer dan het overige oeuvre van Eco betrekking zou hebben op de Italiaanse politiek – toch vaak ook het toneel van absurdisme en zwarte magie.

Eco, viel me vorig jaar op, was ook een beetje een ijdeltuit. De foto van Eco die achterop het boek staat is een foto van een jeugdige vijftiger, niet van de oude en – verwijt hem het eens – enigszins afgeleefde en dikgeworden grijsaard die hij was geworden toen dat boek het licht zag. Kijk ook maar eens naar alle portretten die op Google te vinden zijn: de meeste dateren van minstens twintig jaar geleden.

Korte inhoud van Numero Zero: een rijke man betaalt een nieuw samengeraapte redactie, bestaande uit het type schilderachtige journalisten zoals ik die vooral in de jaren zestig van de vorige eeuw overal in het vak tegenkwam, om een krant te gaan maken die uitsluitend gaat over niks (lees: de onderwerpen van RTL Boulevard) en zich vooral niet tegen de politiek aan bemoeit. Dat verhindert niet dat er door diezelfde redactie driftig gegraven wordt in allerlei broodje-aapverhalen, zoals dat over Mussolini die niet in 1945 is vermoord maar nog jaren daarna een belangrijk deel van de Italiaanse geschiedenis is blijven bepalen. Alsof die krant niet al lang in veelvoud in Italië en in de rest van de wereld bestaat. Een boek vol scherp sarcasme en superieure humor.

Voor lezers van oa. Espresso was bemoeienis van Eco met de Italiaanse politiek niets nieuws: in bundeltjes als Diario Minimo en La Bustina di Minerva zijn columns opgenomen die er bepaald niet om liegen.

Eco had een carrière die ik ook wel had willen hebben. Een en al geschiedenis, linguïstiek, filosofie. Tientallen uitgaven van hoog zeergeleerd gehalte. Intussen ook schrijver van prachtige artikelen voor Repubblica en Espresso, uitgever bij Bompiani (die hij als schrijver trouw bleef), bezitter van een reusachtige boekenkast met naar verluidt dertigduizend boeken en uiteraard schrijver van zeven romans die niet onopgemerkt bleven. Voor een belangrijk deel boeken die zich afspelen tegen de (meestal sterk versluierde) achtergrond van een absurd land: het moderne Italië.

Met Il Nome della Rosa schiep hij een geheel nieuw genre waarin inmiddels een absurd aantal boeken is verschenen (Denk aan Dan Brown).

Il pendo di Foucault, l’Isola del giorno prima, La Misteriosa Fiamma della Regina Loana, Baudolino, Il Cimitero di Praga, Numero Zero – allemaal romans die blijk geven van een intense belangstelling voor uiteenlopende zaken als esoterisme, zwarte magie, vrijmetselarij, mythen en sagen uit de oudheid, kabbalisme – maar ook stripverhalen (die hem in de oorlogsjaren veel troost boden) en de verloedering van de Italiaanse journalistiek, mede onder invloed van Silvio Berlusconi, maar niet onder invloed van hem alleen. Dat laatste dus vooral in Numero Zero.

Het is eigenlijk een klein oeuvre, Eco liet zich kennelijk niet opjagen door een uitgever die ook aan het laatste snippertje onzin van een schrijver iets denkt te kunnen verdienen. Ondanks dat de boeken die wel uitkwamen gebaseerd waren op min of meer duistere wetenschap waar maar weinig mensen zich in verdiept hebben, haalde hij forse oplagen. Zijn boeken werden in vele talen vertaald.

Het meest heb ik genoten van Baudolino, misschien niet geheel toevallig het simpelste werk van de romans. Het gaat over een jongetje, ook al niet geheel toevallig geboren in Eco’s geboorteplaats Alessandria, die als een soort gids en entertainer meegaat op kruistocht met het leger van keizer Frederik Barbarossa – dat geeft Eco de gelegenheid om eens flink uit te weiden over Presbyter Jan, over éénvoeters en mensen zonder hoofd, de vogel Roq, tovenaars, eenhoorns en wat dies meer zij.

Waarmee ik aangekomen ben bij mogelijk het meest interessante werk van historicus Umberto Eco: Storia delle terre en dei luoghi leggendari – Geschiedenis van legendarische landen en plaatsen. Denk daarbij aan Utopia, Luilekkerland, Atlantis, Ultima Thule, het Aards Paradijs en uiteraard het land van de al genoemde Presbyter Jan. Het is een wonderbaarlijk doorwrocht werk met honderden afbeeldingen van schilderijen en tekeningen van al die plaatsen en de verhalen die ermee samenhangen, teksten van Eco zelf maar ook de oorspronkelijke teksten over die landen en plaatsen worden er in aangehaald. Ik lees er al meer dan een jaar in, het is echt een boek dat stukje bij beetje genoten moet worden.

Twee anekdotes tot slot.

Desgevraagd zei Eco ooit dat hij niet in de politiek ging (hoewel hij er zich wel mee bemoeide): ‘Als goed schoenmaker houd ik mij bij mijn leest’, en dat uitgerekend uit de mond van iemand die op zoveel leesten tegelijk placht te hameren dat hij gerust een ‘universeel talent’ genoemd zou kunnen worden.

En de tweede: hij had dus die dertigduizend boeken – als je er elke dag van je leven één uitleest ben je er dus een kleine honderd jaar mee bezig. Eco bekende dan ook koeltjes, dat hij de meeste van die boeken niet gelezen had. ‘Ik vind een ongelezen boek interessanter dan een gelezen boek.’

Beide uitspraken van een een superieure arrogantie en een on-Italiaans soort ironische zelfspot.

Gelul, dus, maar juist de laatste uitspraak doet me nog meer mijn verwantschap met hem voelen.

_______

hhBest

Boek & Film 

Live dood op de televisie

Zelfs naar de onthoofdingen door IS heb ik niet willen kijken – men kan ook te veel vragen van een mens. Maar de afgelopen dagen heb ik een mevrouw in Heerenveen op de tv wel tweemaal zien doodgaan. Eerst in een fragment in De Wereld Draait Door en daarna, gisteravond, in de documentaire ‘De Levenseinde Kliniek’. Haar moeder en zuster zaten er bij te snikken, haar echtgenoot zat naast haar op de bank en hield haar stevig vast, de dokter drukte langzaam een spuit leeg in haar arm en terwijl ze buiten westen raakte zag je haar gezicht bleek worden. Zo gaat iemand dood.

Nauwelijks vierentwintig uur daarvoor had ik haar nog met de auto naar de ijsbaan Thialf zien rijden samen met haar man – hij heeft geen rijbewijs, zij wel. Ze zat lekker naar het schaatsen te kijken en ging daarna nog gezellig mee, een glaasje drinken in hun stamcafé, waar het gespreksonderwerp was: dat ze morgen, maandag, gedood zou worden, pardon, euthanasie zou krijgen.

‘Huppekee, weg’, noemde ze het zelf, want ze leed aan een zeldzame vorm van dementie, waar ik ook nog nooit van gehoord had: semantische dementie. Dat wil zeggen dat ze niet haar spraakvermogen maar wel haar taal was kwijt geraakt, op die paar woorden na. Ze had trouwens nog een paar andere woorden, zoals ‘ja’ op de vraag of ze dood wilde, en ‘nou, daar’ om een plaats aan te wijzen waar ze wilde sterven. Die laatste wens werd niet vervuld – waarom, dat weet ik niet, als ik kwaadwillig was zou ik denken dat de cameraploeg en de regisseur het interessanter vonden wanneer ze op de bank bleef zitten naast haar man.

Daar ging ze dus, een pronte, gezond ogende en robuuste Friezin die inderdaad voornamelijk nog zei ‘huppekee, weg’, en die voor het overige vooral afwezig en licht verward overkwam.

Let wel: ik vind het prima dat mensen zelf beslissen wanneer ze dood willen. En dat er medische professionals zijn die je willen helpen zodat je niet voor de trein of van een flat hoeft te springen. En helemaal vind ik euthanasie vanzelfsprekend als iemand vindt dat zijn of haar leven geen zin of doel meer heeft, of dusdanig ziek is dat geen enkele zinvolle behandeling meer bestaat.

In de documentaire kwam een man voor die zestig jaar was en daarvan vijfenveertig jaar was behandeld wegens dwangneurose en de laatste jaren ook wegens zelfverminking. Zo iemand zou je zelf willen helpen – hij had misschien wel willen leven, maar niet met die afschuwelijke ziekte die alleen maar erger werd.

En er was ook een heel aardige, heel slimme mevrouw van honderd jaar die elke morgen wakker werd met de gedachte ‘hè bah, ben ik alweer wakker geworden’. Zij leefde helemaal op toen ze een dagje naar het strand kon – toen wilde ze ook heel even niet meer dood, maar in Nederland hebben wij geen voorziening waardoor zo iemand geregeld een leuk dagje kan meemaken en daardoor wat opvrolijkt. Haar restte niets dan het einde.

Na de vertoning van de documentaire leidde Coen Verbraak een discussie tussen directeur Pleiter van de Levenseinde Kliniek – ‘wij maken niet zomaar mensen dood, wij doen alles binnen de grenzen van de bestaande wetgeving’ – en een emeritus hoogleraar psychiatrie, Frank Koerselman. Zelden, zelfs in medische kring, een arrogantere vogel gezien als deze professor.

Hij vond eenvoudigweg dat mensen die terminaal zijn met een lichamelijke ziekte inderdaad in aanmerking kunnen komen voor euthanasie, maar psychiatrische patiënten kunnen in plaats daarvan altijd rekenen op hun psychiater. ‘Ik blijf altijd bij je’. Yeah right. Hij toonde maar weer eens aan dat hoe hopelozer primitief een medische tak van sport is, hoe arroganter je kunt roepen dat je alles in je greep hebt. Hij gaf ook voorbeelden: ‘Die mevrouw van honderd jaar had toch een leuk dagje gehad? Die zei toch dat ze die dag niet dood wilde? Nu dan.’

En de echtgenoot van de mevrouw uit Heerenveen kon wat Koerselman betreft een veeg uit de pan krijgen. Zonder dat hij daar onderzoek naar had gedaan suggereerde hij dat de echtgenoot van de vrouw af wilde, ‘hij ging na afloop lekker zitten vissen.’ Inderdaad, hij ging lekker zitten vissen, maar zijn chauffeur was hij kwijt, dacht ik nog. Hetgeen ik niet had moeten doen.

En ik had, zoals al geïmpliceerd, zijn vrouw liever niet op tv zien overlijden.

_______

PS: Na de uitzending van DWDD van hedenavond (16 februari) kijk ik er iets anders tegenaan: het lijkt erop dat alle schijn van lichtvaardigheid moet wijken voor de verklaring van uiterste zorgvuldigheid waarmee de arts van de Levenseinde Kliniek besloot tot de euthanasie van Hannie Goudswaard en die ook uitvoerde. Blijft de vraag of we dat gewoon op de tv wilden zien. (Bij de andere twee patiënten zagen we het niet.)

_______

hhBest

Boek & Film