Om een beetje in de stemming te komen voor een camperreis die ik me al enkele jaren voorneem en waar het wellicht deze voorzomer van gaat komen, schafte ik het boek Danubio van Claudio Magris aan. Het stamt uit 1986, meen ik en het gaat, zoals de titel al zegt, over een reis op en vooral rond de Donau, van de bron tot aan de monding in de Zwarte Zee. Ik heb het nog net niet in één adem uitgelezen, het is uiterst informatief soms ironisch, soms zelfs met ietwat onderkoelde humor geschreven boek over de langste rivier van de Europese Unie, die in verschillende tijdperken het toneel is geweest van belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van Europa.
Met als laatste hoogtepunt opkomst en ondergang van het rijk van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie, K&K, dat behalve het huidige Oostenrijk en Hongarije ook grote delen van Polen, Tsjechië, Roemenië, Slowakije, Slovenië, Kroatië, Servië, Bosnië en Italië besloeg. De kenmerkende militaristisch-bureaucratische bourgoiscultuur van die staat zoals te zien in de Sissi-films (die daarin beslist niet overdreven wordt, zelfs niet in de walgelijke zoetigheid ervan) wordt in de cultuurgeschiedenis wordt het gebied wel aangeduid met ‘Mitteleuropa’, je zou het ’t gebied met de Wiener Kaffeehäuser kunnen noemen.
Steden als Ulm, Regensburg, Wenen, Bratislava, Boedapest en Belgrado liggen aan de Donau, het zijn plaatsen waar zich ook veel historie heeft afgespeeld. We zien Hans en Sophie Scholl (Die weisse Rose), Josef Mengele, Richard Wagner, Eichmann, Johann Strauss, Heidegger, Franz Kafka, Céline, Goethe, Marcus Aurelius en talloze anderen die nabij de Donau geleefd hebben of er minstens geboren of gestorven zijn. Magris weidt uit over de invloeden van de Duitse maar ook van de Joodse cultuur die het stroomgebied van de rivier kenmerken, Danubio is dan soms een nogal intellectualistisch-filosofisch boek. Maar je komt ook zeer humoristische passages tegen, bijvoorbeeld in het begin, als Magris op zoek is naar de bron van de Donau in het Zwarte Woud en de mogelijkheid openhoudt dat de rivier uit een kraan in een huis komt. Hij komt er niet uit of de rivier nu ontspringt in Donaueschingen of Furtwangen en komt dan maar tot de conclusie dat de rivier feitelijk pas Donau mag heten na het doorkruisen van de Bodensee.
Een van de meest fascinerende figuren die over de Donau hebben geschreven is ongetwijfeld ingenieur Neweklowski, die in de negentiende eeuw een boek van ruim 2100 pagina schreef over de bovenloop van de Donau, doodserieus voor hemzelf, maar lachwekkend voor wie het nu leest. Ik noem als voorbeeld zijn geschiedenis van de scheepvaart op de Donau met vermelding van alle types vaartuigen ooit gebruikt, met daarvan ook nog de namen van de onderdelen van die vaartuigen en de gereedschappen die aan boord waren, de vele types kades en wat voor houtsoorten daarvoor werden gebruikt, de kleding en uitrusting van de opvarenden, het bijgeloof en de sagen die de ronde deden op en langs de rivier, de haven- en tolrechten, de scheepsreizen van koningen en keizers en van ambassadeurs, de liederen, de toneelstukken en de romans die uit het rivierwater voortkwamen.
Eenzaam hoogtepunt van Neweklowski’s magnum opus en sluitend bewijs van zijn obsessie met totale volledigheid is het verslag van de reis die keizerin Maria op 13 en 14 maart 1645 maakte van Linz naar Wenen, waaraan 52 schepen deelnamen die haar escorteerden en die allemaal worden genoemd met daarbij alle opvarenden, van de biechtvader van de keizerin tot drie Spaanse dienstertjes, de aanwezige draagstoelen met de namen van de dragers. De ingenieur geeft ook uitgebreid kennis van de fouten die anderen hebben gemaakt bij het beschrijven van de rivier, ongerijmdheden, onduidelijkheden, onwaarschijnlijkheden en poëtische uitweidingen in die werken die onverenigbaar zijn met de wetenschap van de stuurmanskunst. En Magris weet dat prachtig ‘matter of fact’ te vermelden, vooral om de bureaucratische waanzin ervan te benadrukken
Van dat soort vondsten kan ik zeer genieten.
En dit is nog maar een heel klein inkijkje in dit ongelooflijk rijke boek.
Dat intussen voor iemand in 2014 een belangrijk nadeel heeft, namelijk dat sinds 1986 met name dat deel van de wereld drastisch is gewijzigd, zodanig dat het mij verbaast dat Magris in het verdwijnen van het IJzeren Gordijn, het uiteenvallen van Joegoslavië en de opname van het grootste deel van de voormalige Oostbloklanden in de EU geen aanleiding heeft gezien Danubio te actualiseren – hoewel je natuurlijk ook kunt postuleren dat je dan wel aan de gang kunt blijven.
Ik heb in het boek in ieder geval veel materiaal gevonden om enigszins gefundeerd die Mitteleuropa-trip langs Praag, Boedapest, Triëst (geboorteplaats van Magris en voormalige marinehaven van het K&K-rijk) München en Ulm te kunnen gaan maken.
_______