Met de discussie die is ontstaan door de vertaling van J.K. Rowling’s eerste boek voor grote mensen, is een oud en fascinerend onderwerp weer eens actueel geworden: hoe vertaal je dialect en/of straattaal in het Nederlands? In A Casual Vacancy – vertaal die titel maar eens compact – spreken de bewoners van de achterbuurt The Fields een naar verluidt deels verzonnen mengsel van straattaal en dialect. In de tijden dat J.F. Kliphuis drie boeken in de week vertaalde was de oplossing eenvoudig: je nam een soort Amsterdams, of mooier nog: Enkhuizens en dat gebruikte je dan om een Engels dialect te vertalen. Sindsdien zijn vertalers daar, terecht, enigszins genuanceerd over gaan denken.
Een niet zo bekend maar wel fascinerend voorbeeld vormt de Siciliaanse schrijver Andrea Camilleri, die zijn in zijn boeken vaak vier ‘talen’ door elkaar gebruikt, te weten Italiaans en drie, deels ook alweer zelf verzonnen, Siciliaanse dialecten: het Siciliaans van de hogere kringen, middenstands-Siciliaans en de taal van boeren en vissers. Daar is gewoon geen plausibele vertaling voor te bedenken die recht doet aan het origineel en vooral: de sfeer overbrengt die de schrijver ermee heeft willen oproepen. Voor zover mij bekend hebben vertalers van Camilleri’s boeken het opgegeven en de boeken eenvoudig in ‘normaal’ Nederlands vertaald.
Ik lees A Casual Vacancy momenteel en neig er toe om te zeggen: als je al streeft naar een adequate vertaling van de teksten die de bewoners van The Fields ten beste geven, maak er dan een soort straattaal van, ik begrijp dat een van de twee vertaalsters, Sabine Mutsaers, dat ook deed. Haar collega, Caroline Metaal, was een andere opvatting toegedaan en maakte er iets van dat lijkt op een Nederlands dialect, en dan ook nog fonetisch uitgeschreven, hetgeen me zeer storend lijkt werken. Hoe dan ook: de uitgeverij gaf de voorkeur aan de versie van mevrouw Metaal en zette dus de desbetreffende passages van Mutsaers ook daar in om. Waarmee maar weer eens aangetoond is dat je, als je daartoe bij machte bent, het beste het origineel kunt lezen.
Caroline Metaal kwam ik al eerder tegen. Op mijn weblog over boeken en films signaleerde ik onlangs nog tamelijk huiveringwekkende staaltjes van haar vertaalkunst (zie hier.)
De vraag is natuurlijk of het noodzakelijk is bij de vertaling de sfeer door te geven die door de schrijver beoogd wordt door het gebruik van dialect of straattaal. Voor zover ik kan zien, zou dat in A Casual Vacancy best achterwege kunnen blijven. Anders dan het geval is bij boeken als Orlando Furioso (Razende Roeland) van Ariosto of Ulysses van Joyce, die dan ook een geheel ander type vertaler vereisen die kans ziet het boek niet zozeer te vertalen, als wel geheel in het Nederlands te herscheppen.
Zelf heb ik ook nog wel eens geworsteld met het probleem, toen ik een flut-thrillertje vertaalde over twee CIA-agenten, die in elke zin minimaal eenmaal maar bij voorkeur meerdere malen het woord fuck gebruikten. Ik zag geen andere oplossing dat te vertalen met kut, maar vond het aantal keren dat het gezegd werd wel wat groot en reduceerde het tot ongeveer de helft. Zelfs dat was de redactrice van de uitgeverij te gortig. Die haalde vrijwel alle ‘vermeldingen’ weg. Het verhaal werd er niet door geschaad, en gelukkig was het inderdaad ook vrijwel sfeerloos, zodat ik me wel bij die beslissing kon neerleggen.
Maar verder vind ik dat een vertaling toch een eigenzinnig kunstwerk is waar je niet zomaar in gaat zitten rommelen.
En soms schiet ik nog wel eens gillend wakker van de vertaling van Gomorra van Roberto Savio. Daarin wordt kalasjnikov vertaald met schietgeweer en wordt een vrachtwagen met aanhanger, in het Italiaans een autotreno, een autotrein genoemd.
________