SanteLOGie

Nosferatu, de brenger van de pest

Het filmwerk van Werner Herzog mag gerust ‘opmerkelijk’ worden genoemd. Ik heb laatst het setje dvd’s gekocht waarin Klaus Kinski een (hoofd)rol speelt – iedereen die een beetje ‘in film’ is denkt meteen aan twee van Herzog’s films: Fitzcarraldo en Nosferatu uit 1979. Beide films zeggen vooral veel over Herzog zelf: eigengereid, onnavolgbaar, vaak diepzinnig maar ook heel banaal. En wat Herzog, net als Fitzcarraldo, in zijn kop heeft, heeft hij nog lang niet in enig ander lichaamsdeel. Belangrijk criterium is ook: het kan Herzog absoluut niets schelen of iemand zelfs maar bereid is naar zijn film te kijken, laat staan hem goed te vinden. Dat maakt hem natuurlijk wel sympathiek, in vergelijking met filmmakers die alleen maar enorme dollartekens in de ogen hebben en uitsluitend denken aan eeuwige roem, en dus gladde kaskrakers maken waar met name de commerciële televisie mee vergiftigd is.

Over Fitzcarraldo hebben we het later nog wel eens, gisteren zag ik Nosferatu, gedraaid in 1979. De film is zéér losjes gebaseerd op het boek Count Dracula van Bram Stoker. In een interview met Herzog dat ook op de dvd staat, zegt hij dat het hem met de film vooral te doen was om een hommage aan de Duitse stomme film uit de jaren twintig van de vorige eeuw, en met name aan de Nosferatu die door regisseur Murnau in 1922 werd gemaakt – de trage manier van filmen, de overdreven expressie van de acteurs en met name van Klaus Kinski in de afzichtelijk rol van Dracula doen ook steeds denken aan de stomme films in die periode. Het is dan ook jammer dat de oorspronkelijk Duitse film van Herzog in mijn exemplaar Engels is nagesynchroniseerd.

Stoker’s boek speelt zich af in Engelse kastelen en een kasteel in Transsylvanië, tegenwoordig Roemenië. Het kasteel in Roemenië heb ik wel eens bezocht, het is een bescheiden optrekje dat onder Herzogs handen een enorm en angstaanjagend complex wordt. En de rest van het verhaal werd opgenomen in Nederland, grachten met oude huizen erlangs. Herzog vond dat gewoon leuker dan het Duitse plaatsje waar hij wel het verhaal situeerde.

Eerst denk je aan Schipluiden, en dan zit je er niet ver naast want de film is gedraaid in Delft en Schiedam. (Ik zag een aardig anachronisme: de film is een onontwarbaar mengsel van achttiende- en negentiende-eeuwse elementen, maar op het huis van Harker zit het blauwwitte kenmerkje van Monumentenzorg.)

Je moet dus niet je best doen om te begrijpen waar de film over gaat, je zou het kunnen zien als een simpele vampierhorrorfilm, maar Herzog vindt het bijvoorbeeld niet nodig uit te leggen waarom Graaf Dracula helemaal per schip uit Transsylvanië wil komen (en daarbij de Kaspische Zee aandoet – die zee is een meer, maar je hoeft maar aan Fitzcarraldo te denken om te weten dat ook dat voor Herzog geen probleem hoeft te zijn) om een ruïne in Delft te kopen, en daarbij een paar duizend ratten meebrengt die de pest moeten verspreiden. Het gaat Herzog kennelijk om de akelig beklemmende sfeer van een stad in de greep van de pest – dat de pest in Nederland voor het laatst voorkwam in 1667 was voor Herzog uiteraard ook al een onbelangrijk detail. Maar die sfeer roept hij moeiteloos op.

Er is wel gesuggereerd dat de film door Herzog óók bedoeld was als een allegorie voor de opkomst en ondergang van Hitler en diens rattenleger, maar dan ga je de film toch heel anders bekijken. (Harker wordt gespeeld door Bruno Ganz, die véél later een onvergetelijke Hitler neerzette in Der Untergang.) En voor ik het vergeet: Klaus Kinski is magistraal als Dracula.

Voor de echte filmliefhebber zijn ook de Nederlandse details interessant. We zien bijvoorbeeld Rijk de Gooyer als politieman, John Leddy als koetsier en Lo van Hensbergen als muzikant – allemaal vergeten, natuurlijk, maar wat we ons vagelijk herinneren is het conflict tussen Herzog en Maarten ’t Hart. De elfduizend ratten waren door Herzog uit Hongarije geïmporteerd. De reis naar Delft had goed in de film gepast, want de dieren hadden onderweg niks te eten gekregen en waren dus al begonnen elkaar te nuttigen.

Ze waren bovendien wit – Herzog wilde ineens dat ene detail wel correct hebben, de pest was immers overgebracht door bruine ratten. Hij wilde de dieren dus verven en daarvoor moesten ze in kort in kokend water worden ondergedompeld, een behandeling die de helft van de ratten niet overleefde. Dat was de als adviseur aangetrokken bioloog ’t Hart te bar en hij trok zich terug. In de film is te zien dat de ratten uiteindelijk een halfhartig soort lichtbruin waren geworden.

Leuke man, Herzog. En een fascinerende film, hoe dan ook.

________

hhBest

Boek & Film

Over de 300.000

Vanmiddag om ongeveer 16.50 uur – ik zat openhaardhout te bestellen – passeerde de pageviewteller van Typepad voor dit weblog de 300.000. De pagina bestaat sinds 28 januari 2005, bijna zes jaar, en sindsdien heb ik dus dagelijks 138.64 pageviews mogen noteren. Deze teller doet geen opgave van unieke bezoekers, trouwens.

Er zit nog altijd een stijgende lijn in het bezoek. De afgelopen maand noteerde ik 7425 pageviews, dat is dus 247 per dag.

Een vrolijke onbekommerde bijeenkomst

Ze deden me denken aan een oude gravure, waarop je geneesheren ziet afgebeeld, in lange gewaden met zo’n enorme vogelbek die moest beschermen tegen de pest. De toevallig passerende PVV’ers keken smalend toe: de grachtengordelelite bleek wel degelijk te bestaan en had een lange zwarte jurk aan.

Aan wie de plaats van handeling – de Lange Vijverberg – ook deed denken was Johan van Oldenbarneveldt, die leunend op zijn stoksken, op diezelfde plek in 1619 onderweg was naar het schavot. De hoogleraren hadden ook mannen met stokskes bij zich, zag ik. En van daar is het maar een kleine stap naar de gebroeders De Witt die op bijna dezelfde plek, te weten Het Groene Zoodje, in 1672 levend gevild werden door het gepeupel, noem het de PVV avant la lettre, dat vond dat je met je poten van het koningshuis moet afblijven.

Op het Malieveld was het intussen een feest der herkenning, de herinnering aan de spectaculaire mars tegen de kruisraketten van november 1983. Ik was erbij, de enige demonstratie waar ik ooit aan deelnam. Toen waren het er enkele honderdduizenden en nu vijftienduizend, en bij demonstraties telt het getal.

Of liever gezegd: bij demonstraties telt helemaal niks. Ik weet niet of het bewuste timing was, maar direct na afloop van de demonstratie publiceerden Rutte c.s. hun antwoorden op Kamervragen over de nieuwe koloniale expeditie naar Afghanistan, waaruit maar weer eens zonneklaar bleek waar de huidige regering het bij de studenten opgehaalde geld aan denkt weg te gooien. En waarmee bewust of onbewust nog eens werd benadrukt: wij lappen jullie mening aan onze respectieve laarzen.

Vooral de opmerking dat half maart de eerste soldaten al naar het front zullen vertrekken wekt die indruk: zelfs zonder dat de Eerste Kamer ‘vernieuwd’ is denkt de regering het wetsvoorstel ‘Tweede Politionele actie in Afghanistan’ door het parlement te jassen, en ik denk eigenlijk dat dat komt doordat Rutte weet dat Geert Wilders zijn clubje op het laatste moment opdracht zal geven alsnog vóór te stemmen.

Intussen klinkt over Binnenhof, Buitenhof, Lange Vijverberg, Korte Voorhout, Tournooi- en Malieveld nog altijd de holle lach van Ruud Lubbers, in 1984 de minister-president, die vanuit het Torentje aan de andere kant van de vijver, naar de eindeloze stoet demonstranten keek en moet hebben geroepen: ‘Ha ha ha, leuke optocht hoor, maar toch maar liever een raket in de tuin dan een Rus in de keuken!’ (Het kan ook zijn dat hij op die manier wilde tonen hoezeer hij bereid was de net gekozen Amerikaanse president Ronald Reagan de hakken van de cowboylaarzen te likken.)

De tijden zijn in dat opzicht niet, maar in andere opzichten sindsdien ook wel veranderd natuurlijk, want tegenwoordig zien we Polen – een soort Russen tenslotte – gaarne in de keuken aan het klussen, en van kruisraketten horen we niks meer. Daar is Afghanistan voor in de plaats gekomen. Dat is veel leuker, daar kun je echt sneuvelen.

En voor onze kenniseconomie hebben we ook al lang een véél goedkopere oplossing: die laten we zover als nodig verhuizen naar India of China, en indien nodig halen we wat blikken gratis en goed opgeleide Indiërs of Chinezen hierheen.

Je kunt er nóg anders naar kijken: het was gisteren, net als in 1984, een mooie, blije, geweldloze samenkomst met veel gezang, gejuich, spitsvondige teksten, toespraken vol bravoure en na afloop nog die vrolijke busreis naar huis. Het bewijs was geleverd: we zijn één grote vriendenclub, bij ons in Holland.

En daarna konden we nog net zien hoe we, met drie miljoen ánderen, een van top tot teen getatoeëerd onsmakelijk ventje, zonder stem maar met een vettig hoedje, hielpen aan een wurgcontract, waardoor hij persoonlijk slaaf werd van John de Mol.

__________

hhBest

Boek & Film

Nederland, o Nederland

De Friese gymnasiumleerlinge Sahar mag van de rechter in den Bosch nog vier weken in Nederland blijven. In die vier weken gaat Gerd Leers alles op alles zetten om te zorgen dat Sahar alsnog terug gaat naar het primitieve dorp in Afghanistan vanwaar haar ouders elf jaar geleden, toen ze drie jaar was, naar Nederland vluchtten. Bij aankomst in het dorp, waar in die elf jaar niets is veranderd, worden ze vermoedelijk niet meteen gestenigd, maar wel met de nek aangekeken: wie de eigen zeden en gewoonten heeft verruild voor die van het westen heeft zichzelf verlaagd tot hoer of pooier. Nou ja, pooiers staan nog een beetje in aanzien, maar de meiden zijn hoeren geworden, niks aan te doen.

In Nederland redeneren wij tegenwoordig namelijk zo: buitenlanders die zich niet aanpassen kunnen rekenen op de toorn van Geert Wilders en moeten het land uit. Buitenlanders die zich wèl aanpassen, doen dat uit vrije wil en kunnen rekenen op de CDA-geniepigheid van Gerd Leers en moeten ook het land uit.

En onbezoldigd CDA-politicus Jack de Vries zei het gisteren zo: ‘Er zijn in Afghanistan relatief veilige plekken waar die mensen heen kunnen.’

Sahar is een meisje dat zou kunnen bijdragen aan de kenniseconomie, naar verluidt de enige uitweg voor de toekomst van onze Lage Landen bij de Zee.

Daar heeft het clubje van Mark Rutte óók zijn ideeën over. Kenniseconomie is prima, maar niet zo prima dat de staat daarvoor zou moeten opkomen. Voor een voorbeeld hoef ik niet naar Friesland maar kan ik gewoon thuis blijven. Eentje van de twee studenten hier heeft inderdaad een hele poos fliergefloten, kijkt nu aan tegen een fikse studieschuld en tegen de kans dat hij zijn studie moet afmaken tegen inlevering van zesduizend euro extra, waar CDA-minister Hans Hillen dan straaljagers voor gaat kopen. De andere heeft iets minder spectaculair fliergefloten, ontkomt nog aan die drieduizend ballen – maar pappa betaalt (uiteraard met alle soorten van genoegens) hoe dan ook per maand zo’n dikke duizend euri mee aan de kenniseconomie, waarmee zijn op zich redelijke pensioen effectief is afgeroomd.

Zo bezien is een dreigende korting van een paar procent op het pensioen, ontstaan doordat de financiële wereld een geheel eigen idee heeft van het begrip ‘kenniseconomie’, nog zo gek niet.

Het is natuurlijk niks vergeleken bij een achterlijk dorp in de Afghaanse woestijn, maar leuk is anders. Met Afghanistan heeft het ondertussen wel degelijk te maken, want daar moet en zal een peperduur Nederlands invasielegertje naartoe. En raad eens wie dat betaalt.

Intussen hadden en hebben aan het CDA gelieerde ambtenaren ontdekt, dat als je de Amerikanen een beetje een duwtje geeft, ze zich gaarne inlaten met de Nederlandse politiek. Weet Rutte wel zeker dat CDA-bewindslieden als Verhagen en Hillen nog niet ambtenaren ertoe hebben gebracht van alles over hem te gaan klikken bij de CIA? Die ‘radicalen’ die vandaag de studentendemonstratie zouden verstoren, worden die niet aangestuurd vanuit dat gebouw op de hoek Lange en Korte Voorhout in Den Haag, op dringend verzoek van een ambtenaar van staatssecretaris Halve Zoolstra?

Ik heb het al duizend keer gezegd en ik zeg het voor de derde keer: kan deze onwaarschijnlijke klotenregering niet weg?

________

hhBest

Boek & Film

Waar blank en zwart tezamen gaan

Was dat niet Chiel Montagne, Op Volle Toeren? Die kon geloof ik niet zingen, anders zagen we hem misschien nog terug in de Nieuwe Volle Toeren, en wel die van Ali B. Veel verschil is er niet, de snor van Montagne is alleen verhuisd naar de nek van Ali B. Flauw grapje natuurlijk, want er was één groot verschil: Montagne draaide destijds volkomen ongevaarlijke want zeer populaire muziek. Van het achtdelige Tros tv-programma Ali B. op volle toeren kun je niet zeggen dat populariteit er het eerste doel van is. Voor iemand anders het doet, zou ik het willen voordragen voor de volgende prijzen: lulligste idee, lulligste uitvoering, lulligste resultaten.

Het idee is: zoek een min of meer uitgerangeerde Hollandse zanger of zangeres van levens- en/of andere gevoelige liederen die wel weer eens op de tv wil; zeg tegen Ali B., die echt overal voor te vinden is als hij er maar mee op tv komt, dat hij in zijn rappers-onderwereld een markant exemplaar mag uitzoeken. Het tweetal gaat achtereenvolgens op bezoek bij Lenny Kuhr, Ben Kramer en Willeke Alberti (er volgen er nog vijf – André Hazes zou een mooie apotheose zijn, bijvoorbeeld op de middenstip in de Arena) laat horen hoe je rapt en vraagt de kandidaat iets van haar/zijn kunnen te tonen. Daarna wisselen het rappersduo en de verbleekte ster de liedjes uit, gaan er thuis een poosje wanhopig naar zitten kijken en maken er over en weer een eigen versie van.

Dat werd bij Lenny Kuhr natuurlijk De Troubadour – aan Ali B. en rapper Keizer moest even kort worden uitgelegd wat dat voor iets is en toen zag je ineens de kernboodschap van het programmaformat: rappers zijn de troubadours van de eenentwintigste eeuw!

Gisteravond zag ik voor het eerst een complete uitzending, en ik vrees ook de laatste. Willeke Alberti die Ali B. ontvangt, die ditmaal in gezelschap is van een apart type, genaamd Kleine Viezerik. Een jongeman met een ijzeren gebit en op zijn lichaam nog ruimte voor een of twee tatoeages van ongeveer drie centimeter doorsnee. Willeke keek of ze, eh, nu wel heel bijzondere visite had. O nee, Visite was van Lenny Kuhr. Gingen Ali B. en de Kleine Viezerik iets moois maken van Spiegelbeeld? Nee, het werd Telkens Weer.

Terwijl Ali B. ermee aan de slag ging – de Kleine Viezerik bleek toch drukke bezigheden elders te hebben – wendde Willeke zich tot haar core business: een optreden voor de bevolking van een bejaardentehuis. Dat gebeurt ook telkens weer, de laatste tijd.

Hoe rekbaar ook je opvatting van muziek, rap is géén muziek maar meer wat ze in de operawereld parlando noemen, een recitatief desnoods. Wat Willeke Alberti doet is met prachtige uithalen galmen. Pogingen die twee te combineren zijn tot mislukken gedoemd.

Hoe dan ook, de resultaten van de inspanningen om tot elkaar te komen zullen weliswaar nooit de hitlijsten bestormen – maar leuk was het wel dat blank en zwart althans voor de camera’s van de Tros best wel in grote welwillendheid tezamen gingen. Eat that, Geert Wilders.

Misschien is dit nog een leuk ideetje: we nemen een islamitische en een gristelijke bokser, in de ring ermee en kijken wie er wint. En dat ze dan weigeren te winnen maar elkaar snikkend in de armen vallen en samen een lied aanheffen. Dáár kunnen we wat mee.

______

hhBest

Boek& Film

De spagaat van Uri Rosenthal

Het Vragenuurtje in de Tweede Kamer, dat is nog eens leerzame kost. Vooral waar het betreft het gevoel voor vrijheid van meningsuiting van minister Uri Rosenthal. De vraag van SP-Kamerlid Ewout Irrgang gisteren ging over een uitgelekte boodschap van de Amerikaanse ambassade aan het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington, waarin melding werd gemaakt van een suggestion van de zijde van de Nederlandse topambtenaar Kingma, om een Oegandese rebellenleider, een zekere Kony, te laten vermoorden. Irrgang vond dat raar, die Kony moest volgens hem gewoon berecht en eventueel gestraft worden en ambtenaar Kingma had dus niet mogen suggereren dat dat veel gemakkelijker ging. Ik denk persoonlijk dat hij wel eens mooie Hollywoodfilms had gezien waarin CIA-agenten in een handomdraai zulke karweitjes opknapten. Minister Rosenthal wist de panacee voor al dit soort problemen: áls er al zo’n gesprek had plaatsgevonden dan kwam het verslag daarvan voor rekening van de Amerikaanse ambassade, en die ambassade (interpreteer ik nu maar even de gedachtegang van de minister) heeft de vrijheid te schrijven wat ze wil.

Heel anders ligt het met een protestantse organisatie ICCO die opkomt voor mensenrechten, onder andere in de Palestijnse gebieden. ICCO krijgt subsidie van Buitenlandse Zaken en geeft een deel van die subsidie door aan een website waarop de mensenrechtensituatie in het Midden-Oosten wordt bediscussieerd. Op die site wordt geregeld opgeroepen tot een boycot van Israel, omdat dat land onder andere de mensenrechten van de Palestijnen schendt. Minister Rosenthal gaf volmondig toe aan PvdA-Kamerlid Frans Timmermans, dat hij van mening is dat een gesubsidieerde organisatie die ingaat tegen het beleid van de Nederlandse regering, onder ogen moet zien dat een deel van de subsidie zal worden ingetrokken.

Timmermans legde nog eens uit dat dat erop neerkomt dat als iemand in een programma op de publieke omroep zegt dat Israel moet worden geboycot, die omroep kan worden beboet wegens lijnrecht ingaan tegen het kabinetsbeleid. Ik zag Geert Wilders glunderen, ja, dat zou hij wel willen! Vóór Israel en tegen de publieke omroep in één klap.

En minister Rosenthal ging er natuurlijk niet op in, hij trok een gezicht van: ‘Jongens, moet ik hier nou gaan staan toegeven dat wij er mede namens onze vriend Geert alle begrip voor hebben dat de Amerikanen geen kritiek kunnen verdragen op Israel, maar er misschien wel oor naar hebben om Afrikaanse rebellenleiders een kopje kleiner te maken? Omdat wij anders geen JSF’s krijgen en niet meer mogen aanzitten bij de G20? Dat willen jullie toch óók niet?’

Het is te hopen dat het democratievijandige optreden van onze minister van Buitenlandse Zaken voor de GL-fractie aanleiding is om het Afghanistanvoorstel van de regering en alle andere voorstellen af te schieten, zodat dit door de PVV gebaarde monsterkabinet zo snel mogelijk weg gaat en Nederland weer een gewoon land kan worden. Dat straaljagers desnoods in Frankrijk koopt of in Zweden, of liever nog helemaal niet.

Ik vind de Rafale of de Saab Gripen ook veel mooier vormgegeven dan die lompe JSF.

_________

hhBest

Boek & Film

Yvon helpt boer slaaf zoeken

De echte blogger schrikt er niet voor terug, sterker nog, hij slaat toe wanneer hij de kans krijgt om te schrijven over iets waar hij niets van weet. Dus dat doe ik vandaag weer eens (ik doe het vrijwel elke dag, ik snap eigenlijk niet waarom ik er nu zo uitdrukkelijk een inleiding van maak.)

Ze gebruiken er zelfs een afkorting voor, BZV en echt waar: ik heb het moeten opzoeken, dat dat Boer Zoekt Vrouw betekent. BZV is, deel ik de enige andere Nederlander buiten mij mee die het nog nooit heeft gezien, of één keer heeft geprobeerd en na tien minuten met een gevoel van vervreemding het telefoonboek is gaan lezen, BZV is een televisieprogramma. Het wordt gepresenteerd door een heel lief blond meisje dat spreekt met een bijpassend accent, dat doet denken aan het bucolische gerecht hete bliksem met kaantjes. Voor de goegemeente heet ze inmiddels eenvoudig ‘Yvon’.

Afgelopen zondagavond keken er vijfeneenhalf miljoen Nederlanders naar, dat aantal nadert het gemiddelde publiek voor iets anders waar ik het ook geen tien minuten bij uithoud, namelijk voeballe.

Eerlijk is eerlijk, ik heb er, te hooi en te gras – kent u die uitdrukking? – wel eens een stukje van gezien. Voor de vrouwen die afkomen op de boeren die een vrouw zoeken, moet dit het laatste wanhoopsoffensief zijn. Als dit ook mislukt, kunnen ze nog kiezen: of zich opknopen, of een bank overvallen. Die tv-serie wil ik dan weer wèl zien.

De boeren in kwestie zijn vaak, zowel qua uiterlijk als qua optreden, nauwelijks te onderscheiden van de suikerbieten die zij aan hun akkers plegen te ontlokken. Ik snap er absoluut geen zak van waarom dit zo schitterend is dat het op de televisie moet worden uitgezonden en ook door mensen wordt bekeken. Vijfeneenhalf miljoen. Al haakt wel twintig procent af als de boer in kwestie een koeienhoef staat te besnijden en daarbij zijn seksleven bespreekt. Met een vrouw met een honkbalpet diep in de ogen. Voor mensen met een baan op het niveau van Debiteuren Crediteuren, daar kan het een must voor zijn, dat sluit ik niet uit.

De boeren zijn vrijwel zonder uitzondering types die, voordat er datingsites op internet bestonden, hun diepste verlangens plachten te vervatten in contactadvertenties in dag- en weekbladen met de volgende, onveranderlijke tekst: ‘Boer zoekt vrouw met tractor – foto van tractor op erewoord retour’. Dezer dagen zag ik trouwens een nog directere variant: ‘Boer met kettingzaag zoekt vrouw met bos’. En laten we elkaar geen mietje noemen: de boeren van Yvon zijn gewoon op zoek naar een slaaf.

De kern van het programma is, dat Yvon op elke boer die zich in zijn wanhoop tot de KRO heeft gewend een stel vrouwen afstuurt. Waarna de boer in de loop van de serie programma’s op zo bot mogelijke wijze alle vrouwen, desgewenst op één na, van zich af trapt. En als er dan een over is, haar, in de geur van varkensmest, op arcadische wijze overweldigt, zoals hij het de stier bij de koe heeft ziet doen, waarbij Yvon zedig terzijde kijkt. Naar de suikerbieten, bijvoorbeeld.

Stel ik me zo voor. Want gezien heb ik het programma nooit helemaal en de laatste tijd dus al helemaal niet meer. En dat zou ik, als het u om het even is, graag ook zo houden.

________

hhBest

Boek & Film

Econoom bevrijdt zich van zijn vrouwen

Eerst maar eens de taalbehandeling van Arnon Grunberg. Dat gaat namelijk van kwaad tot erger. Dat hij als stijlmiddel het door elkaar mengen van tegenwoordige en verleden tijd hanteert, dat mag hem intussen vergeven worden. Maar als hij bedoelt ‘Hij keek hem medelijdend aan’, maar schrijft: ‘Hij keek hem meelijwekkend aan,’ dan kan ik dat niet goed rekenen. Ook niet als hij schrijft: ‘Hij behoorde tot een van de beste veertig Adam Smithkenners van de wereld.’ En waar ik ook behoorlijk aan moet wennen is dat Grunberg in het grootste deel van zijn nieuwste roman Huid en Haar een soort kinderboekenstijl hanteert.

Voorbeeld: ‘Met wie zit je toch te sms’en?’ vraagt ze. ‘Het is niet aardig om tijdens het eten te sms’en. Het is onbeleefd.’

‘Sorry, ik wil niet onbeleefd zijn.’

Hij bergt zijn telefoon op.

‘Wil je nog wat van mijn toetje?’

Zij schuift de chocolademousse naar hem toe.

‘Voor jou eet ik het op,’ zegt hij.

Grunbergs personen nemen ook de hele tijd happen van het eten en slokken van hun dranken. Nou ja, misschien is dat spijkers op laag water zoeken.

De hoofdpersoon van het boek, Roland Oberstein, is weer zo’n eigenaardige onbegrepen figuur zoals de vader in Tirza. Nee, nog erger. Oberstein is een onbestaanbare figuur. Het enige dat hem interesseert in de wereld, dat is de geschiedenis van de economie. Hij háát romans, hij háát gevoelens. Vrijwel al zijn wat langere ‘toespraken’ beginnen met ‘Ik ben econoom.’

Het gekke is dat deze kille kamergeleerde in de loop van het boek zo ongeveer een complete harem opbouwt, aan beide zijden van de oceaan. Dat zegt zijn ex-vrouw, Sylvie ook: ‘Ben je een harem aan het opbouwen?’ Oberstein had het zo nog niet gezien, maar het lijkt hem geen slecht idee, eigenlijk. Alle vrouwen met wie hij ‘iets’ heeft – Sylvie, Violet, Lea, Gwendolyne – doen het trouwens ook nog eens met een of meer andere mannen. En de echtgenoot van Lea, Jason Ranzenhofer, is nog erger, die begint een relatie met een pakjesbezorger van UPS, waardoor vroeg of laat zijn positie als burgemeester van een deelgemeente van New York op de tocht zal komen staan – maar dat valt over de rand van Huid en Haar.

Wat Oberstein en Ranzenhofer verbindt, dat is dat ze diverse geliefden gaarne met een zweepje mogen ranselen, en ik denk ook dat die twee elkaar daar wel in zullen vinden – maar dat is speculatie. Wat geen speculatie is: dat Obersteins zwak voor vrouwen zijn ondergang wordt, en daarmee is meteen Grunbergs boek samengevat.

Jammer van de taalkundige slordigheden, maar ondanks dat zit het boek knap in elkaar. Je ziet van het begin af aan dat wij hier getuige gaan zijn van een tragedie. Ondanks Obersteins kille natuur – zijn moeder noemt hem een ‘onmens’ – kiest de lezer, althans ik, al spoedig zijn zijde, want die vrouwen zijn allemaal wel erg bar. Lea deelt (in New York) het bed met willekeurige Pakistaanse taxichauffeurs die ze via internet oppikt, Sylvie zeurt hem aan zijn kop over hun zoon Jonathan die zich, op zijn beurt, alleen voor Nintendo interesseert. Zij heeft een depressieve vriend die in het hele boek in bed ligt en één zin uitspreekt, Violet heeft altijd een knuffel genaamd Meneer Beer bij zich, Roland moet soms via het beest tegen haar praten. En Gwendolyne is een studente uit Naaldwijk, een paardenmeisje dat met haar vriendin Lieke gewed heeft dat ze Oberstein wel het bed in zal krijgen. Het is haar poging tot zelfmoord die Obersteins ondergang uiteindelijk daadwerkelijk teweeg brengt. Maar tegelijk bereikt Oberstein zijn doel: eindelijk is hij van al die vrouwen af – hij zat toch al met ze in de maag.

Maar daaraan voorafgaand heeft Oberstein, die een baan heeft aan een prestigieus instituut in Washington, toegegeven aan de druk van Sylvie om althans een deel van zijn tijd in de buurt van Amsterdam door te brengen, zodat hij Jonathan mede kan opvoeden. Oberstein vindt een tijdelijke baan als docent aan de Leidse universiteit en dat geeft Grunberg de gelegenheid om op zijn W.F. Hermans’ (Onder professoren) naar die universiteit en de deplorabele toestand van het onderwijs in Nederland in het algemeen uit te halen – terzijde: waar Grunbergs gebrekkige beheersing van het Nederlands (en die van zijn redacteuren) kennelijk het product van is.

Feitelijk heeft Huid en Haar een happy end. Oberstein is weliswaar weggetrapt uit Nederland, maar hij is eindelijk vrij. Vrij van zijn harem. Het eerste dat hij bij aankomst in de VS doet, is contact opnemen met Ranzenhofer. Dat wordt nog een leuk stel. De zweepjes hebben ze al.

_________

hhBest

Boek & Film

Opeens haarscherp een panorama

Soms gebeurt er ineens iets met een document dat je al heel lang in je archief had opgeborgen, waaraan de herinnering enigszins begon te vervagen, maar dat maakte niet uit: het waren gewoon de normale jeugdherinneringen die in dat document vervat waren, herinneringen van zeer alledaagse kwaliteit en van een hoge onbetrouwbaarheid omdat het geheugen waarin het ooit werd opgeslagen de onbetrouwbaarheid van een kindergeheugen had en de tand des tijds de rest had gedaan. Als je iets moet wantrouwen, dan zijn het je herinneringen.

En toen werd ik geattendeerd op de website www.noviomagus.nl en gaat ineens een levensgroot luik, wat zeg ik, een panorama voor me open, vol met dingen die je al lang vergeten was en die nu ineens, als in een gloednieuwe 3D full colour HD breedbeeldfilm langs je geestoog trekken, en van allerlei andere dingen met zich meesleuren.

Op die website halen onder anderen mensen uit het Nijmeegse Willemskwartier allerlei feiten en feitjes te voorschijn. Ik noem als voorbeeld: twee mannen die langs de deuren gingen om borstels en bezems te verkopen. Dat herinnerde ik me nog wel – maar dat de ene man een lange blinde was, en zijn begeleider een tamelijk kleine man wiens gezicht nogal grondig door lupus was aangevreten, dat was me volledig ontschoten. Ik zie ze nog door de zonnige straat schuifelen, de lange een beetje weg’kijkend’, schuins achter zijn begeleider lopend, met hem gearmd. Alle kinderen waren een beetje bang voor het stel.

Twee kleine kinderen uit een groot, armelijk gezin in de Brederostraat die met hun houten stepje de Groenestraat oversteken en daarbij door een rijdende betonmolen worden overreden – ineens zie ik de huilende vader op straat lopen. En dan gaat de klep pas echt open, de aansprekers die langs de deuren gingen om te melden dat er iemand in de buurt was overleden – je kon je medeleven betuigen door de gordijnen dicht te trekken als de zwarte paarden met zwarte pluimen op de kop de koets door de straat trokken, twee vrouwen die plukharend op straat vochten om een man – de pure haat spatte er vanaf, een vrachtwagen die op de hoek tegen een muurtje reed, twee hondjes die staan te neuken en iemand die er een emmer water overheen gooit.

De buurjongen die mijn oudste zus in de afzondering van onze keuken zoende, want hij ging naar Indië, als dienstplichtige. (Hij leeft nog, hij leest soms mijn stukjes.) De buurman die weduwnaar was en zich geplaatst zag voor de onmogelijke taak zijn drie kinderen op te voeden en fulltime te werken – hij werd er nauwelijks bij geholpen.

De kruidenier, de groenteboer, de melkboer, de ijsverkoopster die eenvoudig vanuit hun (eventueel enigszins omgebouwde) voorkamer opereerden, de fietsenmaker die Hartskeerl heette en die aan de wand van zijn werkplaats de dreigende tekst had geschilderd: ‘Borgen is vaak dubbel pech, klanten kwijt en centen weg’, ik moest naar de hbs om te weten te komen wat borgen betekende.

Dat was, constateerde ik zestig, zeventig jaar na dato, geen gewone saaie grauwe grijze buurt, maar een volksgemeenschap zoals ze nauwelijks meer bestaan in Nederland en verre omstreken, dat Willemskwartier.

De Amerikaanse schrijver Philip Roth keert in vrijwel al zijn boeken terug naar de buurt in Newark, New Jersey waar hij opgroeide. Die wijk, realiseerde ik me ineens, dat was gewoon het Nijmeegse Willemskwartier.

Het verschil is alleen dat ik er geen oeuvre van dertig, veertig prachtige romans op heb gebaseerd.

Maar het kan natuurlijk nog altijd.

________

Bij de foto’s: De Brederostraat, ongeveer 1975. (Bron: Noviomagus.nl) De onderste foto: Ondanks de geringe verkeersintensiteit gebeurden er tamelijk veel ongelukken, zoals hier, op de hoek van de Willemsweg, Thijmstraat, Da Costastraat. De hele buurt liep dan natuurlijk uit. Noviomagus stelt dat de foto is gemaakt in 1955, maar dat geloof ik niet, waarschijnlijker negen of tien jaar eerder, mede gezien het model van de bus. (Bron: Regionaal Stadsarchief.)

_________

hhBest

Boek & Film

De uitvinder van de zelfbediening

Heb je dat verhaal weer, dat de zojuist overleden grootgrutter Albert Heijn, zijn ziel ruste in vrede, de uitvinder voor Nederland en koloniën van de zelfbedieningskruidenier zou zijn geweest. Die eer komt hem niet toe, en ook niet aan Dirk van de Broek, tegenwoordig in de Randstad bekend als Dirk, die wel Appie al voorging en al flink verdiend had aan zijn zelfbedieningswinkel toen Heijn er in 1951 mee begon.

Nee, de ‘uitvinder’ voor Nederland was Chris van Woerkom in Nijmegen. Of uitvinder – hij las er over in het Amerikaanse vaktijdschrift The Progressive Grocer en opende in november 1948 in de Nijmeegse Molenstraat de eerste zelfbedieningszaak in Nederland. De Gelderlander had er wekenlang van vol gestaan, ‘Een stukje Amerika in Nederland’, dat was toen nog een aanbeveling en toen wisten de Nijmegenaren ook nog niet dat diezelfde Amerikanen nog geen vijf jaar eerder een groot deel van Nijmegen hadden platgebombardeerd. De bommen waren trouwens niet terecht gekomen op het pand van Van Woerkom.

Ik ben er destijds wel eens gaan kijken, maar nooit binnen geweest. Van Woerkom was, zo meen ik me herinneren, eerder een sjiek soort kruidenier, noem het een kruidenjuwelier, waar een normaal arbeiderskind niets te zoeken had. En wiens assortiment ondanks die deftigheid, niets voorstelde vergeleken bij wat zelfs de Aldi tegenwoordig voor zijn clientèle veil heeft. Wel herinner ik me de stapel biezen manden bij de ingang te hebben gezien, waar de klanten hun inkopen in konden deponeren – ook daarvan wordt nu beweerd dat Appie ze heeft ‘uitgevonden’.

Nee hoor, ik was tien jaar en deed voor mijn moeder de wekelijkse boodschappen ergens anders. Daarvan waren een pond suiker en een half pond margarine integrerende onderdelen, plus een ons belegen kaas. Daarmee was het assortiment van Centra-kruidenier Jan Lagé, gevestigd in een hoekwoning aan de overkant, wel zo’n beetje uitgeput. De groenteboer heette Joosten en verkocht de knolleraap vanuit een schuurtje in zijn achtertuin, tegenover Lagé. Voor de koffie moest ik een eind verder, naar De Gruyter, en tien procent en betere waar, maar vooral voor Het Snoepje van de Week. Beide winkelketens, de Centra en de Gruyter zijn ten onder gegaan in het zelfbedieningsgewoel van de jaren die volgden, net als de melkboer op de andere hoek, waar het naar opgedroogde melk rook en waar je melk in een open kan mee naar huis kreeg, en de bakker een eindje verderop die het hield op halfjes bruin of regeringsbrood en pas veel later gesneefd is in de King Corn.

De slager kwam van tamelijk ver, de slagersjongen was op de transportfiets en floot het hoogste lied – Hilversum 3 bestond nog niet – zoals het hoorde, en alle meisjes bloosden als hij langs kwam.

Allemaal weg en verdwenen, niemand kon toen bevroeden dat de sjieke niet-zelfbedieningswinkel een triomfantelijke comeback in de grotere winkelcentra van veertig, vijftig jaar later zou maken, de warme bakker voorop. De rij werd gesloten door de koffieshop.

En nu is Nederland het achterlijke broertje in supermarktland, waar de onafzienbare weidewinkels die West-Europa naar Amerikaans voorbeeld hebben veroverd, met een kaarsje te zoeken zijn.

Is dat echt zo erg? Welnee joh. Liever de andere kant op: In de donkere straat, Als het belletje gaat, Kletst het deurtje al rinkelend open, Komen in 't kamertje klein, Bij het lampengeschijn, De kleutertjes binnengeslopen. En een dappere vent, In zijn knuistje een cent, Stapt naar voor en blijft grinnikend zwijgen.

Tot de koopvrouw geleerd, Zijn fortuin inspecteert, En vertelt wat hij daarvoor kan krijgen.

Toen kochten ze nog geen wiet, namelijk. Die kon je ook toen voor die ene cent niet krijgen.

_______

hhBest

Boek & Film