Laat ik beginnen met een boude bewering van enkele maanden geleden te herroepen. De bewering namelijk dat 'Exit Ghost' van Philip Roth wel eens diens laatste boek zou kunnen zijn. Ik had niet verwacht daarvoor zo snel gestraft te worden. Maar ‘Indignation’ (‘Verontwaardiging’) liet niet lang op zich wachten.
Indignation is nauwelijks een roman. Inhoudelijk misschien, maar qua omvang is het een dun boekje dat je in een avond uitleest.
Wie het werk van Roth een beetje kent, herkent in dit boek de neiging van de grootste levende Amerikaanse schrijver om steeds maar weer zijn eigen leven te recyclen. Indignation komt nog eens terug op het leven op de universiteit van Columbus, Ohio uit 1959, getiteld ‘Goodbye Columbus’, een hilarisch boek met korte verhalen. Ditmaal speelt het zich af in 1951 op een obscuur universiteitje in Winesburg, Ohio, waar de negentienjarige Marcus Messner is gaan studeren, feitelijk op de vlucht voor zijn vader die een maniakale zorg om het welbevinden van zijn zoon heeft ontwikkeld.
Die vader, ook zo’n gerecycled object. Ik zou de boeken moeten doorbladeren om alle beroepen van zijn vader te vinden, uit het hoofd herinner ik me in ieder geval de verzekeringsman uit 'Portnoy’s Complaint' en de handschoenenfabrikant uit 'American Pastorale'. (Dat is volgens mij Ropth's beste en mooiste boek.) Ditmaal is de vader een koshere slager. Onveranderlijk is de plaats van handeling: Newark, New Jersey.
In Winesburg is Marcus allesbehalve gelukkig, het enige dat hem daar houdt is zijn angst dat hij, wanneer hij de school zou verlaten, als dienstplichtige naar Korea zal worden gestuurd. Maar voor de rest is het kommer en kwel. De studenten en docenten zijn openlijk anti-joods, men is er fundamentalistisch christen, de schoolplichten sluiten allerminst aan bij de verlangens van Marcus. Hij is een adept van de Britse pacifistische filosoof Bertrand Russell, die op de universiteit wordt verfoeid als een vuile communist. In een gesprek met de ‘dean of men’ die hem maar een vreemde vogel vindt omdat hij geen lid is van een ‘fraternity’ en niet honkbalt, klinken deze twee veelbetekenende zinnen: ‘Marcus, miljoenen mensen zien de zin van bidden wel in.’ ‘Miljoenen mensen, deken, dachten ooit dat de aarde plat was.’
Marcus is intussen ook seksbezeten, zoals alle jongens van negentien in 1951. Als hij op een avond medestudente Olivia uit eten neemt, pijpt ze hem in de auto op de terugweg even, of er niks aan de hand is. Marcus kan daarna aan weinig anders meer denken. Olivia, die ooit al een zelfmoordpoging deed, blijkt trouwens de enige normale mens in het hele boek.
Marcus raakt steeds meer in een isolement en als op een avond na zware sneeuwval alle studenten uit hun dak gaan en het meisjeshuis bestormen om er alle slipjes en ander ondergoed te roven en/of uit het raam te gooien – Marcus doet er niet aan mee – knapt er toch iets; de school versterkt de discipline en daar wordt Marcus slachtoffer van; een paar weken later is hij in Korea.
Het boek voelt een beetje aan als een vingeroefening. Het is perfect geschreven in de weergaloze stijl van Roth. Het voegt verder weinig toe, de 75-jarige auteur drijft in dit boek meer dan ooit op zijn routine, lijkt het wel. Waarmee het geen slecht boek is – ik denk dat je zelfs de boodschappenlijstjes van Roth met genoegen zou kunnen lezen.
Je kunt ook zeggen dat Roth nog eens toont dat een boek over dit onderwerp geen 650 pagina’s hoeft te tellen, zoals ‘I am Charlotte Simmons’ van Tom Wolfe, om toch hetzelfde tot uitdrukking te brengen – de student die terecht komt op een school waar hij/zij te serieus voor is en die hem/haar uiteindelijk uitkotst.
Wat de titel betreft: hoewel Marcus in het boek een paar keer zeer verontwaardigd is, evenals de deken, zijn vader en enkele medestudenten, slaat de titel daar niet op. De titel is afkomstig uit het Chinese volkslied van voor de communistische revolutie, toen China nog een bondgenoot van Amerika was en de kinderen op Amerikaanse scholen het Chinese volkslied moesten kennen. Marcus is gek op die rebelse tekst en citeert die geregeld voor zich uit, als hij het moeilijk heeft.
___________________
Meer over Philip Roth: http://nl.wikipedia.org/wiki/Philip_Roth
Nederlandse vertaling bij oa. Bol.com, 18.90 euro